Rta maxsus ta’lim vazirligi

14 Mavzu: Bolalar kutubxonasining kitobxoni va uni o‘rganish
Reja:
1 Bolalarni yoshiga qarab kitob tavsiya qilish
2 Bolalar ni qiziqishiga qarab kitob tavsiya qilish
Bolalar shaxsini shakllantirishga mamlakatimizning butun hayotiy tuzumi ta’sir etadi: uning qiziqishlari, shu jumladan, kitobxonlik qiziqishlari ham ko‘p faktlar tao‘g‘sirida tarkib topadi. Mustaqil, ozod, erkin xalqmiz, milliy qadriyatlarimiz, yaratuvchanlik, ulug‘ allomalarimiz haqidagi yorqin sahifalar, ma’naviy-ma’rifiy jamoat tashkiloti markazi, uyshlarning ijtimoiy harakati - bularning barchasi bolalarning hayotiy hamda kitobxonlik qiziqishlarini belgilaydi. Bolalaming o‘qishiga rahbarlik qilish uchun, mutaxassis xodim ma’lum yoshdagi barcha maktab o‘quvchilarining va alohida olingan har bir kitobxonning xususiyatlarini yaxshi bilishi kerak. Bolalarning xususiyatilari va kitobxonlik qiziqishlarini o‘rganishdan kutilgan asosiy maqsad bolalarda dunyo qarashni shakllantirish, xarakterlarini kerakli yo‘nalishga yo‘llantirishga yrdam beradigan uslub va usullarini tanlashdan iboratdir.
AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonada bolalarni o‘rganish uchun mutaxassis xodimlar turli uslublardan foaydalanadilar. Masalan, yakka suhbatlar qiziqarli bo‘lib, ahamiyatli natijalar berishi mumkin, ya’ni bolani AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonaga a’zo qilish davridagi suhbat katta ro‘l o‘ynashi mumkin. Biroq bir marta o‘tkazilgan suhbat bola shaxsi va qiziqishlari haqida yetarli tasavvur bera olmaydi. Mutaxassis xodimning bolani o‘rganishi kitobxonlik faoliyatining oxiriga qadar davom etadi.
Kitobxon -- bolaning qiziqishi va ehtiyojlarini o‘rganishda kitobxon formulyaridan ko‘p narsani anglash mumkin. Uni to‘ldirish shaklan (formal) bo‘lmay, balki muhim hujjat - kitobxon ,,pasporti" sifatida to‘ldiriladi. Kitobxon formulyarini bir necha yil davomida saqlash tavsiya qilinadi. Kitobxon bolaning maxsus formulyari o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, u faqat bolalar AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonalarning bolalar bo‘limlaridagina qo‘llaniladi. qishloq AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonasida odatdagi formulyarga kerakli ma’lumotlarni qo‘shish mumkin. Bolalar formulyarining xususiyatlarini misollar bilan tahlil qilib chiqamiz. Shunday qilib, formulyarning old tomoniga bola haqida asosiy mao‘lumotlar yziladi. Ota-onasining kasbi haqidagi malumot muhim ahamiyatga egadir. Keltirilgan formulyarda bola ishchi oilasida yashashi haqida yozuv bor, tabiiyki, ota bolada korxonaga, o‘z kasbiga havas uygo‘otaytgan bo‘lsa kerak; uning onasi -o‘qituvchi, demak o‘z o‘g‘lining tarbiyasiga e’tibor bilan qaraydi, uning o‘qishini kuzatib boradi, deb hisoblash mumkin. AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonaga qachondan beri a’zo grafasi, bola AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonadan qanchadan beri kitob olib o‘qishini, binobarin, AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxona uning o‘qishiga ta’sir qilgan-qilmaganligini aniqlash imkonini beradi. Kitobxonning necha yoshdaligi, qayerda va qaysi oliy o‘quv yurtida o‘qishi haqidagi mao‘lumotlar ham o‘qishga rahbarlik qilishda juda muhimdir. Biroq formulyarning old tomonida berilgan bu boshlang‘ich ma’lumotlar ham kitobxonni xarakterlashga kamlik qiladi. Shuning uchun mutaxassis xodim formulyarning orqa tomoni – “mutaxassis xodim yozuvlari" dan ham foydalanadi. Bu yerda kitob o‘qishning xarakteri va sifati, bolaning maktabda qanday o‘qishi va hokazolar to‘g‘risidagi yozuvlar qayd qilinadi. Formulyardagi har bir yozuvga sana qo‘yilgan bo‘ladi. Keltirilgan formulyarda quyidagi yozuvlar bo‘lishi mumkin: „4" va „5" baholaiga o‘qiydi, geografiyaga, sayhatga qiziqadi", ,,Bolalar kitobi", ,,Haftanomasi"ga bag‘ishlangan ertalikda ishtirok etadi.
Formulyar yordamida bir sinf o‘quvchilari yoki bir guruhning o‘qishi tahlil qilinadi. Sinflar bo‘yicha o‘tkaziladigan tahlil mazkur sinf o‘quvchilaridan qanchasining AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonaga a’zoligini, AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonaga qatnov sonini, maktab dasturiga yordam beruvchi kitoblarni olish-olmasligini, aynan qanday kitoblarga talab va ehtiyoj kuchli ekanligini aniqlash imkonini beradi. Tahlil natijalari mutaxassis xodim va o‘qituvchilarga mazkur sinf o‘quvchilarining kitob o‘qishiga rahbarlik qilishda nimalarga e’tibor berish kerakligini aniqlashda yordam beradi. Mutaxassis xodim kuzatish va tahlil natijalarini kundalikdaftaigayzibboradi. Kundalik daftarning aniq belgilangan shakli yo‘q. Bu mutaxassis xodimning kitobxonlarni kuzatish natijalarini yozadigan, kitob targ‘ib qilish yuzasidan olib boradigan yakka va ommaviy ishlarning sifatini tahlil qiladigan, o‘z yutuq hamda kamchiliklarini qayd qiladigan daftarda oiib boriladi. O‘quvchilarning mustaqilligini, tashabbuskorligini yo‘lga qo‘yish orqali faollik to‘liq o‘quvchilar tomonida bo‘lishiga erishish hamda mashg‘ulot jaraynida ijodiy axloqiy- estetik muhitni yaratish. O‘quvchilarda izlanuvchanlik, topqirlik, zukkolik malakalarini shakllantirish. Bolalar o‘qishiga rahbarlik qilishdan maqsad komil insonni tabiyalashda muhim omil ekanligi uchun har bir tadbir mazmimini ochish jaraynida o‘quvchida ishonch va e’tiqodni tarbiyalash muhimdir. AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonalarda bolalar, o‘spirinlar va o‘smirlar o‘qishiga rahbarlik qilish o‘quvchilarning axloqiy-estetik idealini shakllantirishda tao‘lim- tarbiyaning asosiy shakli hisoblangan dars barcha vazifalarni hal qila olmaydi. SHuning uchun o‘quvchilarning ishonchi, e’tiqodi, dunyqarashi, axloqiy-estetik tushunchalarini shakllantirishda AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonalarda sinfdan tashqari o‘qish va tarbiyaviy ishlar katta ahamiyat kasb etadi. Ushbu tadbirlar o‘quvchilarning bo‘sh vaqtini to‘go‘ri tashkil qilish hamda ularning mao‘naviy dunysini shakllantirish bilan birgalikda darsda olgan bilimlarini chuqurlashtirishda etakchi vositadir. AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonada olib borilgan tarbiyaviy jarayn:- dars mashgo‘ulotlarining bevosita davomi sifatida o‘quvchilar mao‘naviy saviyasini oshiradi; - dars jaraynida berilgan milliy istiqlol go‘oyasi tushunchalarini chuqurroq tushuntiradi; - dars jaraynida odob-axloq, did-farosat tushunchalarini mustahkamlaydi; o‘quvchilarning axloqiy-estetik qadriyatlarga bo‘lgan qiziqishlarini rivojlantiradi; o‘quvchilarning
faolligini oshiradi; - o‘quvchilarni mustaqil, erkin, ijodiy fikrlashga, ularda nutq madaniyatini o‘stirishga, flkrlarni umumlashtirish va xulosalashga o‘rgatadi.
AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonada olib boriladigan bunday ishlar o‘quvchilarni guruhlarga ajratib yki sinf bo‘yicha ularning qiziqishi, xohishi va istaklari asosida amalga oshiriladi.
Bunday tadbirlarda mao‘ruzalar, suhbatlar, kitobxonlar konferensiyalari, bahs-munozaralar, uchrashuvlar, sport musobaqalari, teatrlashtirilgan kechalar sayhatlar o‘tkaziladi. To‘garaklar, shanbaliklar kabi shakllardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Teatrlashtirilgan badiiy kechalar, bahs-munozaralar, uchrashuvlar, sport musobaqalari bolalarni fikrlashga, o‘ylashga, ijod qilishga o‘rgatadi. Ularda axloqiy-estetik idealni va shu asosda milliy mafkurani shakllantirishga yrdam beradi. Chunki axloqiy- estetik ideal aql-farosat, ilm-u hikmat, odob, xushfeo‘llik, poklik, halollik, vijdonlilik, mehnatga ixlos, el-yurtga mehr-muhabbat, sadoqat, kelajakka ishonch, do‘stlik, ahillik kabi xususiyatlarni o‘z ichiga oladi, bu uning qirralari hisoblanadi.
Kitobxon o‘qishiga rahbarlik qilish izchil o‘qish ko‘nikmasini hosil qilish uchun umumiy tao‘lim maktabi yuqori sinf o‘quvchilarining mao‘naviy madaniyatini shakllantirishga ajratilgan tadbirlar asosan o‘quvchilarning hayti, tajribalari asosida uyushtiriladi va o‘tkaziladi.
Bunday jonli muloqot tarbiyaviy tadbirning mazmuni va mohiyatini o‘quvchiga tabiiy etkazadi. Shu jaraynning obekti va sub’ekti o‘rtasida muloqot bo‘lishi uchun sharoit yaratadi, ichki hissiyt bilan harakatlarning uygo‘unlashuvini tao‘minlaydi. Jonli muloqot tarbiyaviy tadbir qatnashchilariga etkazish qiyin bo‘lgan bao‘zi jaraynlarning mohiyatini ochib berish qudratiga ega. Bu so‘z mazmunli nutq, ifodali she’r o‘qish, she’riy va prozaik monologlar, dialoglar, jamoa tomonidan o‘qiladigan deklamatsiyalar ifodali tasvir tarzida namoyn bo‘ladi.Badiiy-emotsional, obrazli so‘zlardan foydalanishda subektning mao‘naviy qadriyatlarga munosabati, ichki ruhiy kechinmalari, his-hayajoni, faolligi, ishga ijodiy munosabati talab etiladi. Ma’naviy manbalar yuzasidan o‘tkaziladigan har qanday tadbirda o‘quvchiga etkaziladigan ilmiy-tarixiy, mao‘naviy, adabiy-badiiy mao‘lumotning tub mohiyati, mantiqan chuqur mazmuni tushunilib, his-hayajon bilan tinglovchi yki tadbk ishtirokchilariga etkazilgan taqdirda, u o‘quvchining mao‘naviy dunysiga kuchli tao‘sir qiladi. Bolalar AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxonasining vazifasi - barkamol rivojlangan komil insonni tarbiyalash. Binobarin, o‘qishga rahbarlik qilish juda ko‘plab kitoblar orasidan bolalarga jamiyatimizning erkin, faol, mustaqil farzandlari bo‘lishlarida yrdam beradigan kitoblarni tanlash va tavsiya qilishga yo‘llangan bo‘lishi kerak.Bolalarning o‘qishiga rahbarlik qilish - bolalarning maktabda o‘rgatiladigan fanlarni chuqur rivojlantirishi, mukammal egallashlari kerak, degan gap bo‘lib, u o‘quvchilarning mao‘lum davrda o‘tadigan fanlar va masalalar bilangina cheklanmaydi.
Mutaxassis xodim badiiy, ilmiy-ommabop bolalar adabiyti orqali o‘z kitobxonlarini bozor iqtisodiyti, erkinlik, ma’naviyat-ma’rifat, axloq-odob, birodadik, xalqaro totuvlik, huquqiy muammolarni tushunishlariga olib keladi. Bolalar tarbiyasida ulugo‘ allomalarimiz, jadidchilar, milliy ozodlik kurashchilari haqidagi adabiytlar komil inson tarbiyasida katta ahamiyatga ega. Bunday kitoblar bilan ishlash bolalar o‘qishiga rahbarlik qilishda muhim o‘rin egallashi kerak. Bolalarni milliy istiqlol g‘oyasi, ma’naviyat, ma’rifat, mafkura, yuksak axloqiy sifatlarga ega bo‘lgan kishilar do‘stlik, birodarlik, barqarorlikni aks ettiruvchi adabiyot bilan ham tanishtirish kerak. Aytib o‘tilgan barcha adabiytlar bolalarda milliy istiqlol mafkurasi va mustaqil ozod va obod Vatanga muhabbatni singdiradi hamda rivojlantiradi. Yoshlar ijtimoiy harakat haqidagi adabiyotlarga katta e’tibor beradiiar.
AKM, ARM va AKM, ARM va kutubxona bolalarni xaiqparvarlik, vatanparvarlik, milliy ruhda tarbiyalash ishini jahon mumtoz adabiyti, duny xalqlarinmg urf-odatlari, madaniyat, sano‘at tarixi haqidagi adabiytlar yrdamida olib boradi.
Bolalarning o‘qishiga rahbarlik qilishdagi eng muhim yo‘nalish ularni ijtimoy foydali mehnatga tayyorlashdir. Bolalar o‘qishiga rahbarlik qilishda ma’naviy tarbiya masalalari katta o‘rin egallaydi. Bundagi vazifa bolalarni hayotimizdagi, tabiat, adabiyot va sano‘atdagi go‘zallikni farqlash, topish hamda to‘g‘ri tushuna bilishga o‘rgatishdir