Rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti

3-MAVZU:KIMYOVIY MUVOZANATNING ASOSIY TURLARI
MASSALAR TA’SIRI QONUNI
REJA:

1. 
   Elektrolitlarning eritmadagi aktivligi
   
2. 
   Massalar ta’siri qonuni
   
3. 
   Termodinamik muvozanat konstantasini aniqlash usullari
   

Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar:
Analitik kontsentratsiya, muvozanat kontsentratsiya, aktivlik, aktivlik koeffitsienti, elektrostatik kuchlar, kimyoviy muvozanat, termodinamik muvozanat konstanta, kontsentratsion muvozanat konstanta, shartli muvozanat konstanta, molyar qism
Kimyoviy reaktsiyalarning turiga qarab kimyoviy muvozanat; kislota-asosli muvozanat, kompleks birikmalar eritmalaridagi muvozanat, oksidlanish-qaytarilish muvozanati, qiyin eruvchan birikmalar hosil qilish muvozanati kabi turlarga bo’linadi.
Elektrolitlarning eritmadagi aktivligi
Eritilgan moddaning analitik va muvozanat kontsentratsiyalarini farqlash lozim.
Analitik kontsentratsiya-bu eritilgan moddaning umumiy kontsentratsiyasi(S).
Muvozanat kontsentratsiya-bu eritilgan modda ma’lum formasining kontsentratsiyasi()kvadrat qavslar molyar kontsentratsiyaning belgisidir.
Ionlarning effektiv kontsentratsiyasi odatda uning haqiqiy muvozanat kontsentratsiyasidan kichik bo’ladi. Effektiv kontsentratsiyani aktivlik deyiladi.
Masalan 0,1 n HCl da H^ va CI^- ionlarining muvozanat kontsentratsiyasi 0,1 g ionl, bu ionlarning aktivliklari esa, har biri 0,081 g-ionl ga teng va quyidagicha simvollar bilan yoziladi: H^CI0,1 g.ionl; ya’ni 0,1n li HCl eritmasi o’zini eritmada 0,081 g.ionl dek tutadi.
Aktivlik bu eritmaning ideal eritma emasligi o’lchovidir. Aktivlik bu hisoblangan yordamchi termodinamik fukntsiyadir, bu kattalikni termodinamik tenglamalardagi kontsentratsiya o’rniga qo’yilsa ideal sistemalar uchun bo’lgan tenglamalarni ko’rilayotgan real eritmalar uchun qo’llash imkonini beradi. Bunda asosiy sabab elektrostatik kuchlardir, lekin boshqa effektlarning oz bo’lsada ta’siri bo’ladi.
Elektrostatik kuchlar-bu zaryadlangan zarrachalar, ya’ni ionlar orasidagi ta’sir kuchidir.
Aktivlik muvozanat kontsentratsiyasi bilan quyidagi tenglama orqali bog’langan:
af C (1) f-aktivlik koeffitsienti, o’lchovsiz kattalikdir.
Aktivlik koeffitsienti ion zaryadi (Z) va ion kuchining () funktsiyasidir: (2)
Ion kuchi kichik bo’lgan eritmalarda elektrostatik kuchlar kichik bo’ladi, shuning uchun f1, aS.
q
Bir valentli ionlar uchun 0,005 bo’lganda
Aktivlik koeffitsientini eritmaning osmotik xossalari(osmotik bosim, muzlash temperaturasi, qaynash temperaturasi, bug’ qovushqoqligi), elektr yurituvchi kuchlari(e.yu.k.) va boshqa xossalaridan tajriba yo’li bilan aniqlanadi.
(3)tenglama-Debay-Gyukkelning chekli qonuni deyiladi. Ion kuchi (0,1) katta bo’lgan eritmalar uchun (bir valentli ionlar uchun) lgf q - 0,5z²
(4)-Debay-Gyukkelning kengaytirilgan qonuni deyiladi (koeffitsientlar ma’lumotnomada keltiriladi).¹