Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

2. Spartada davlat tarbiyasi.
Sparta Yunonistonda yagona professional 
qo`shinni tashkil qildi. Spartaliklarda fuqaroning davlatga sadoqat, qonunlarga 
so`zsiz bo`ysunish, katta yoshdagilarga hurmat, mutloq jasorat ruhida tarbiyalash 
yo`lga qo`yildi. Likurg ta`kidlagan edi: “Spartalikni tarbiyalashning maqsadi 
goplitni shakllantirishdir”. Spartaga a`lo jangchilar zarur edi. Birinchi o`rinda, 
o`smir yoshlar tarbiyasida jismoniy tarbiya qo`yilib, faqat xor qo`shiqlari, harbiy 
musiqa, shoir Terpandrning harbiy marshlari o`rgatilar edi. Spartalik imkoniyat 
darajasida qisqa va aniq so`zlashga o`rgatilar edi (lakonizm). Sport 
tayyorgarligida ot sporti va atletika yetakchi o`rinni egallar edi.
Spartalikni tarbiyalash tizimi uch bosqichdan iborat edi:
1.
7 yoshgacha bolalar ota homiyligi ostida. 7 yoshdan so`ng, davlat 
nazorati ostiga o`tgan.
2.
O`smirlar 12 yoshdan 15 yoshgacha katta yoshli o`smir (iryen)
boshchiligida maxsus guruhlar (il)ga kirgan.
3.
16-20 yoshlarda o`qitishning uchinchi bosqichi (iryeniya).
Bolaligidan kasal va jismoniy zaif bolalar ortiqcha yuk hisoblangani uchun 
ularni jarlikka uloqtirar edilar. Davlat tarbiyasining birinchi bosqichida 7-12 
yoshgacha bolalarni agella (“poda”)ga to`plab, mashqlar va sinovlar muntazam 
o`tkazilgan. Bu bosqichda bolalarda kuch va chidamlilikni tarbiyalash asosiy 
maqsad qilib qo`yilgan. Bolalar badani momataloq bo`lgunicha kaltaklash, tan 
jarohati yetkazish marosimidan o`tar edi. Kaltaklanayotgan og`riqqa un 
chiqarmay chidashi, og`riqni sezdirmasligi lozim edi. O`smirlar 12 yoshdan 15 
yoshgacha katta yoshli o`smir (iryen) boshchiligida maxsus guruhlar (il)ga 
kirganlar. Ular g`arib chaylada yarim och, juldur kiyimlarda o`zlari yig`ib kelgan 
qamish ustida uxlar edilar.
Harbiy mashqlar (qurollarni o`zlashtirish, zich safda harakat qilish, tez 
harakatlanish va taktika) harbiy o`qish kursi, sport va ov bilan to`ldirilar edi.
Bu davrda o`qituvchilar spartalik yosh o`smirlarga ilotlarga nisbatan
mensimaslik, nafrat tuyg`usini shakllantirganlar. Bu o`qitish davri dala mashqlari 
(kriptiya) bilan tugallanar edi. Keyinchalik, bu mashqlar ilotlarni yo`q qilish 
marosimi shaklini oldi. 16-20 yoshlarda o`qitishning uchinchi bosqichi (iryeniya) 
boshlangan. Yosh spartalik yigit yer ulushi egasiga aylanar edi. Bu yer ulushi uni 
va oilasini boqishi kerak edi.
57
Worlds Together,Worlds Apart.W.W. Norton.& COMPANY.New York. London. 2011, р.194.
58
Worlds Together,Worlds Apart.W.W. Norton.& COMPANY.New York. London. 2011, р.193. 

---

155
Ayollar tarbiyasi ham qat`iy va sodda bo`lgan. Ayollarni kuchli, sog`lom, 
chiroyli bo`lishi uchun gimnastika mashg`ulotiga asosiy e`tibor qaratilgan. Qizlar 
diniy marosimlarda qatnashgan. Ularga ozgina qo`shiq va raqs o`rgatilgan. Lekin 
asosiy maqsad sog`lom bolani dunyoga keltirish edi. Sog`lom ona kuchli va
to`laqonli bolani dunyoga keltirishi shart edi. Sparta davlati bola tug`ilishiga 
mukofot belgilab, bolasizlik uchun jarimani kiritdi.
Tarbiyaning qattiqligi o`smirlarni Artemida ibodatxonasida har yili 
o`tkaziladigan qiynoq sinovlarda o`z aksini topgan edi. Sinalayotgan o`smir 
qiynoqlarga dosh berishi va og`riqni sezdirmasligi shart edi.
Fiditiya uchun har bir spartalik har oy ma’lum miqdorda pishloq, arpa, vino, 
anjir va pul berar edi. Spartaliklar birgalikda o`tirib, uksus, tuz qo`shilib, qonda 
tayyorlangan cho`chqa go`shti bo`tqasini iste’mol qilar edilar. Spartaliklar o`z 
vaqtlarini doimiy muntazam harbiy mashqlar va ovda o`tkazib, chodirlarda yashar 
edilar. Qattiq, shafqatsiz tarbiya natijasida spartaliklarning ongida boshqa yunon 
polislari aholisiga nisbatan jismoniy va ma’naviy ustunlik his-tuyg`usi 
shakllantirilar edi. Yunon dunyosida spartaliklarni qat’iy intizomi uchun hurmat 
qilar edilar, ammo yoqtirmas edilar.
Bosib olingan qaram viloyatlarning ilotlarga aylantirilgan aholisining 
qo`zg`olonlaridan xavfsiragan spartaliklar har yili ilotlarga dahshat solish va 
ularning ongida bo`ysunish hissini tug`dirish uchun ularni tunda o`ldirishni 
(kriptiya) e’lon qilganlar. Er. avv. XI asrdayoq spartaliklar o`zlarini har xil 
“yangiliklar”dan himoya qilish, an’anaviy turmush tarzini saqlash maqsadida 
tashqi dunyodan ajralib yashashga urindilar. Qadimgi an’anaviy holatning 
o`zgarmasligi uchun Sparta faqat mayda temir tangani muomalaga kiritdi. Sparta 
uylarining eshik va tomlari faqat yog`ochdan bo`lib, ularni faqat bolta va arra 
bilan tayyorlashga ruxsat etildi. Hashamatli kiyimlar qonundan tashqari edi. 
Jamiyatdagi mavqeiga qarab, spartaliklar bir xildagi kalta yoping`ich (plash) kiyar 
edilar va bu bilan o`zlarini teng deb hisoblardilar.