Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

 
 1. Ellinizmning mohiyati. 
Iskandar yurishlaridan boshlab to er. avv. II 
asrgacha Rim Yunoniston va Yaqin Sharqda o`z hukmronligini o`rnatganiga 
qadar bo`lgan davr G`arb adabiyotida ellinizm davri deb ataladi. Bu davrda savdo-
hunarmandchilik, madaniyat o`choqlari-shaharlar jadal rivojlandi (Iskandariya, 
Antioxiya, Baqtra va boshqalar). Bu davrda O`rtayer dengizining g`arbiy qismi 
Sharqning boy qadimgi madaniyati bilan jadal tanishib, uning boy yutuqlarini 
o`zlashtirib ola boshladi.Ma`naviy-madaniy hayot, ilm-fan va san`at bu davrda 
yuksak darajada rivojlandi. Yangi ilm-fan o`choqlari, oliy maktablar 
vakutubxonalar paydo bo`ldi. Fan-texnikada kashfiyotlar, ixtirolar qilinib, nodir 
asarlar yaratildi. Yangi fan tarmoqlari paydo bo`ldi. Fanning taniqli arboblari 
o`zlarining nodir asarlarini yaratdilar. Ijtimoiy-siyosiy, falsafiy ta`limotlar 
shakllandi.
“Ellin” tushunchasi tarix fanida birinchi marta XIX asrning birinchi yarmida 
nemis olimi I. Droyzen tomonidan kiritildi. Droyzen bu tushunchani 
makedoniyalik Iskandarning bosqinchilik yurishlaridan keyingi katta tarixiy 
davrga nisbatan qo`lladi va uning mazmunini madaniy soha bilan chekladi. 
 
XX asrning 50-yillari boshlaridan ko`pchilik tarixchilar ellinizm davrini 
siyosiy-iqtisodiy, madaniy-mafkuraviy sohalarda ellin (G`arb) va mahalliy 
(Sharq) madaniyatining sintezi natijasida madaniy taraqqiyotning yangi bosqichi 
deb hisoblaydilar. Bu sintez qadimgi Sharqning ko`pgina hududlarini 
yunonmakedon istilolari oqibatida aniq tarixiy vaziyatda amalga oshdi degan 
tushuncha hukm suradi. Haqiqatga esa, er. avv. I ming yillikdan boshlab, ayniqsa, 
dunyoda birinchi bor uch qit`ani birlashtirgan ulkan Ahmoniylar imperiyasi 
davrida Sharq va G`arbning madaniy-iqtisodiy aloqalari va madaniyatlar muloqoti 
boshlandi.
Aleksandr vafotidan so‘ng u tuzgan davlat uch qismga (Salavkiylar davlati, 
Makedoniya - Antogonidlar sulolasi , Misr - Ptolomeylar davlati) bo‘linib aynan 
shu mintaqalrga ellinistik madaniyatlar tarqalganligi, ellinistik dunyo deyilganda 
ham aynan shu geografik ob’ektlar tushinilishi manbalarda ko‘rsatib o‘tiladi
64
.
Ellin davrinining uch yuz yillik xronologik davri uch tizimli izchil bosqichga 
bo`linadi:
Birinchi bosqich Iskandarning Sharqqa yurishlari, uning davlatining tashkil 
topishi va diadoxlar urushlari natijasida bu davlatning yemirilishi (er. avv. 
334281-yillar)ni o`z ichiga oladi.
64
Worlds Together,Worlds Apart.W.W. Norton.& COMPANY.New York. London. 2011, р.210.

---

172
Ikkinchi bosqich (er. avv. 280-er. avv. II asr o`rtalari) yunon-sharq 
davlatchiligi, iqtisodiyoti va madaniyatining gullab-yashnagan davri. Ellin 
davrining yetuklik bosqichi.
Uchinchi bosqich er. avv. II asr o`rtalaridan ellin davlatchiligining 
oxiroqibatda yemirishga olib kelgan tushkunlik belgilarining yaqqol ko`rinishi, 
so`nggi Ellin davlati-Ptolemeylar Misrining er. avv. 30-yilda halokatga uchrashi 
va uning Rim davlati tarkibiga qo`shib olinishi bilan belgilanadi. Bu vaqt Ellin 
tafakkurini yaqqol so`nish davri edi. Ilgari Ellin davlatlariga qarashli butun hudud 
g`arbda Rim, sharqda Parfiya davlatlari tomonidan bo`lib olindi.