Ўрта ма кта бни нг 10- 11- синфлари учун дарслик

Табиатдагн м аасум ий даарийлик.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

IV б о б
Экология асослари
19. Э ко л о ги яни нг вазифалари. Э ко л о ги к ф акторлар ва улар- 
нинг ўзаро таъсири. М атем атик моделлаш
Экологиянинг вазифалари. Атрофимиздаги жонли табиат тартибсиз ва 
тасодифий равишда бирлашган тирик мавжудотлардан иборат бўлмай, бал- 
ки органик олам эволюцияси процессида карор топган баркарор ва уюш- 
ган системадир. Бу системада ҳар бир тур муайян жойни эгаллайди. Эколо- 
ги я тирик органиэмларни хоҳ айрим индивидлар кўринишида бўлсин, хоҳ 
популяцнялар ва жамоаларнинг аъзолари кўринишнда бўлсин яшаш му- 
ҳити билан ўзаро таъсир килиб турадиган ҳолда ўрганиш билан шуғул 
ланади.
Организмларнинг ва улар популяцияларининг атроф-муҳит билан ўэа 
ро муносабатларини ўрганиш, организмнинг туэилиши, ҳаёт-фаолияти ва 
хулк-атворига муҳит таъсирини текшириш, мухит билан популяциялар со 
ни ўртасидаги боғланишни аниклаш экология вазифаларига киради. Био- 
логия гуруҳлардаги ҳар хил турларнинг популяциялари орасидаги, популя- 
циялар билан та ш ки муҳит факторлари орасидаги муносабатларни, тур- 
ларнинг та ркалиш ига, гуруҳларнинг ривожланиши ва алмашинишига бу 
факторларнинг таъсирини текширади. Популяциялардаги яшаш учун ку- 
рашни ва табиий танланишнинг йўналишларини ўрганиш ҳам экология ва- 
эифасига киради Экология эволюцион таълимот билан, айннкса, микро- 
эволюция масалалари билан чамбарчас боғликдир, чунки у популяцияларда 
рўй берадиган процессларни ўрганади.
Экология хал к хўж а л и ги турли соҳаларининг ривожланишида катта 
аҳамиятга эга. Экологик билимлар татбик этиладиган энг муҳим соҳалар — 
табиатни муҳофаза қилиш, ки ш л о к хўжалиги, саноатнинг баъзи тармок- 
ларидир (масалан, чикиндисиэ технологиялар яратиш). Экология хал к хў- 
ж а ли гин ин гтурл и соҳаларини ривожлантириш учун асосий назарий база 
бўлиб хизмат килади.
Экология факторлари. Табний муҳнт деган тушунчага организм, попу 
ляция, табиий гуруҳлар яшаб турган жонли ва жонсиз табиатнинг барча 
шарт-шароити киради. Табиий муҳит уларнинг ҳолати ва хоссаларига бево- 
сита ёки билвосита таъсир этади. Табиий муҳитнинг организм, популяция, 
табиий гуруҳларнинг ҳолати ва хоссаларига таъсир этадиган таркибий кисм- 
лари, яъни компонентлари экология факторлари деб аталади. Булар ораси- 
да табиатига кўра ҳар хил бўлган уч группа факторлар фарк килинади: