Ўрта асрлар Шарқ санъати. Араб Халифалиги даври. Маъруза мазмуни

Иллюстрация 6. Умавийлар катта масжиди. Умумий кўриниш. Кордова, Испания
Иллюстрация 7. Умавийлар катта масжиди. Ички ховлидаги девор қисми
Иллюстрация 8. Умавийлар масжиди ички кўриниши

ХII аср охирларидан бошлаб, испанлар арабларни жанубга қараб сиқиб боради. Фақат Гранада амирлиги 1492 йилгача араб истилочиларининг Испаниядаги ягона таянч ери сифатида сақаниб қолади. Гранада амирлигининг муҳим меьморлик мажмуаи Ал ҳамра (ал-ҳамра- арабча "қизил") саройи ҳисобланади.

Бу саройнинг асосий қисми XIV асрда қуриб тугалланган. Сарой баланд тепаликка қурилган бўлиб, унинг атрофи қизил рангдаги мустахкам девор билан ўралган. Саройнинг хоналари, асосан, икки очиқ ҳовли атрофида жойлаштирилган. Лекин планировкаси эркин, қатьий симметрияга эьтибор берилмаган. Сарой интерьерлари жуда серҳашам ва жозибали қилиб безатилган. Сталактитлар унинг ички кўринишларига алоҳида жозиба киритган. Пардоз учун ишлатилган турли хилдаги мармар ва тошлар, бўялган алибастр, сирли кулолчилик буюмлари бу серҳашамлик ва жозибани янада оширади.

Иллюстрация 9. Гранададаги (Испания) Ал- ҳамра саройи. Умуий кўриниш
Иллюстрация 10. Ал-ҳамра саройи. Шерлар ховлиси
Иллюстрация 11. Ал-ҳамра саройи. Интерьер қисми
Тасвирий ва амалий безак саньати. Араб реалистик саньати рассомлик ва ҳайкалчилиги дин таьсирида бўлди. Дин уларнинг ривожланишига йўл қўймади. Реалистик саньатнинг монументал формалари деярли яратилмади. Қўлёзмалар учун ишланган миниатюраларда, декоратив релефларда ҳамда амалий саньатда реал воқелик, унинг жонли образлари кенг учрайди. Бунга сабаб, албатта, хукмдор синф орасида диний қарашлар бир хил эмаслигидир. Араб тасвирий саньатида ўрта асрлар саньатига хос хусусиятлар мавжуд. Воқелик шартли, баьзан рамзий шаклларда ифодаланади. Лекин бу тасвирларнинг поетик тили ўткир ва таьсирчандир. ўрта аср араб саньатига хос бўлган фазилат унинг ёрқин декоративлигидадир. Бу хусусият образ тузилишининг асосини ташкил этади. Образларнинг жойлашишн, ёрқин ранг-ларнинг нисбат ва ритмикаси, ишлатилган чизиқларнинг мусиқа-вийлиги ва нафислиги унинг характерли томонини белгилашда муҳим рол ўйнайди. Араб саньатида нақш (орнамент) алоҳида ўринни эгаллади. Реал борлиқ шу сирли, чигал бўлиб кўринган нақш тасвири билан аралашиб кетгандек туюлади. Унинг мазмунини оширади. Бу саньатда халқнинг ҳаёт мазмуни ва мохияти тўғрисидаги дунёқараши ва тушунчалари ўз ифодасини топди.