Rivojlantirish instituti

I
II
7-rasm . 
D e ta lla rn in g m etall z a rra c h a la r t a ’sirid a yeyilishi:
/, / / - mos ravishda ustki va ostki ishqalanuvchi sirtlar; v - harakat tezligi; 
F,, F2 - ishqalanish kuchlari; A,, 
N2 -
bosim kuchlari.
30

---

(c h o 'y a n d a ) ishqalanish natijasida abraziv zarralar ajralishi tufayli 
h a m yuz beradi.
Ishqalanishdagi abraziv z arralarni, shartli ravishda, erkin deb 
hisoblash m u m k in , c h u n k i ishqalanuvchi tu ta s h m a ishlayotganida 
erkin abraziv zarralar ishqalanuvchi sirtlardan birining m etallida 
qadalib qoladi va yeyilishda faol qatnashadi.
Abrazivdan yeyilishda qayishqoq deformatsiya katta b o ‘lishining 
sababi tu rtib c h iq q a n qism lari u n c h a b a la n d b o ‘lm agan holda 
t o ‘m to q uchli abraziv zarralar ishqalanuvchi sirtlarni qirqm ay, 
balki u lar b o ‘ylab katta k uch bilan sirpanib m eta lln in g sirtqi qat- 
lam larini q ayishqoq deform atsiyalaydi. S irtda n k o ‘pro q c hiqib 
tu rg a n o ‘tk irro q abraziv z a rr a la r h a m h a r b ir q irin d i y o ‘nish 
davri o ld id a n ishqalanuvchi sirt b o ‘ylab sirpanib o ‘tadi. Ishqa- 
lanishda tangensial va m e ’yordagi k u c h la r birgalikda t a ’sir qilishi 
n a ti ja s i d a y u z a g a k e lg a n z o ‘riq is h y e y il a y o tg a n m e t a l l n i n g
m u sta h k a m lig id a n ortib ketgan p a y td a abraziv zarra qadaladi va 
q irin d i y o ‘nadi. Q a d a lis h o q i b a t id a i s h q a la n u v c h i s irtla rn in g
m ikrorelyefi o ‘zgaradi.
Abrazivdan yeyilishda abraziv erkin zarralarining h a m m a yoqlari 
detallarga tegadi. B u n d a n tashqari, u lar sirp a n g a n d a h a m detallar 
sirtini deform atsiyalashi va yemirishi m u m k in . R avshanki, abraziv 
z a rra la r soni k o ‘p boMganda ularn in g yiriklarigina yeyilayotgan 
sirtlar bilan o ‘zaro t a ’sirlashadi. Yeyilish jadalligi abraziv zarraning 
sirt b o ‘ylab d u m ala sh i yoki sirpanishiga b o g ‘liq.
M a n b a la rd a n m a ’lum ki, a brazivning a n c h a g in a qism i ha ra - 
k a tn in g b o s h la n g ‘ich p a y tid a sirt bilan o ‘z a ro t a ’s irlashuvda n 
chiqadi va h a ra k a t ja ra y o n id a m etallni qisqa m aso fa d a tirnaydi. 
T i r n a l is h l a r z a r r a la r in in g s ir p a n is h i d a n ta s h q a r i, b u rilish i va 
d u m ala s h in i h a m k o ‘rsatadi.
M etallning abraziv zarralar t a ’sirida siyqalanishi sodir b o ‘la- 
digan sha roit qadalgan zarra s irp a n g a n id a unga t a ’sir qiluvchi 
k u c h la r m o m e n tla rin in g teng emasligi bilan ifodalanadi.
A b r a z iv d a n y e yilga n m e ta ll n a m u n a l a r i sirtini s in c h ik la b
o ‘rganish a y rim t ir n a lis h la rn in g c h u q u rlig i h a r xil e k a n lig in i 
k o ‘rsatadi, c h u n k i h a ra k a t ja r a y o n id a y o ‘nilib c h iq a y o tg a n m etall 
zarralari abraziv zarra sirtidagi m ik r o o ‘yiqlarni t o ‘ldiradi. S h u ­
nin g d e k , abraziv z a rr a la r sirtidagi o ‘t k ir q irr a la r va c h iq iq la r
sinadi, uvalanadi, natijada u la r silliqroq b o ‘lib qoladi, qadalgan 
zarraning harakatlanishiga qarshilik ortadi, oqibatda zarracha yuzaga 
c h iq a d i yoki buriladi.
31

---