Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-pedagogika

Rejalash usullari va tartibi

Rejalash oldidan zagotovka va detalning chizmasini yaxshilab o’rgani, rejalash planini tuzish, ya’ni detal plitaga qanday vaziyatlarda qo’yilishini, rejalash qanday usulda bajarilishini hamda detalning har bir vaziyatida nimalarni chizish kerakligini aniqlab olish kerak. Rejalash planini to’g’ri belgilash uchun rejalovchi detalning vazifasi va ishini bilib olishi lozim. Buning uchun u yig’ish chizmalarini va detalni tayyorlash texnologiyasini o’rganib chiqishi kerak. Keyin zagotovka tekshiriladi. Uni ko’zdan kechirib va bolg’a bilan urib ko’rib, nuqsonlar, darz, chuqurchalar bor-yo’qligi aniqlanadi. Korpus detallar gidravlik sinovdan o’tkaziladi. Ulardagi hamma teshiklar berkitilib, ochiq qoldirilgan bittasidan ichiga suv haydaladi. Korpusdan suv sizib chiqishi va xatto detal devorlarining namlanishi korpusning darz ketganligidan dalolat beradi.. mayda detallarni suvga tiqib, chiga havo haydaladi. Agar havo pufakchalari paydo bo’lsa, demak, u germetik emas.
So’ngra zagotovka o’lchamlari yasaladigan detal o’lchamlariga mosligi aniqlanadi. Zagotovkaning gabarit o’lchamlari, qo’yilgan teshiklarning diametrlari, ular orasidagi masofa tekshiriladi. Quyma zagotovkalar bitta emas, balki bir partiya bo’lsa, ulardan bittasini tekshirish kifo. CHunki ularning hammasi bitta model bo’yicha quyiladi va bir xil o’lchamli bo’ladi. SHtamplab tayyorlangan detallarda shtampning ajralish joylarida pokovkalar qismlarining surilmaganligi tekshiriladi.
Rejalanadigan sirtlar loydan, qolip tuprog’i qoldiqlaridan tozalanadi. Reja chiziqlari chiziladigan joylar bo’yaladi.

Rejalashda bazalar tanlash

Barcha tayyorgarlik ishlari qilib bo’lingandan so’ng bazaviy sirtlarni tanlash lozim. Fazoviy rejalashda bazalar tanlash masalasi juda murakkab va muhim masala. CHunki har bir detalning konstruktiv xususiyatlari va ish sharoiti bazalarga o’z talablarini qo’yadi. Bazaviy sirtlarni tanlashda quyidagi qoidalarga asoslanish mumkin:

1. 
   Agar zagotovkada ishlov berilgan sirt bo’lsa, shu sirt baza deb qabul qilinadi. Agar, masalan, podshipnik korpusida ishlov berilgan asos bo’lsa hamda 30A₃ teshigini rejalash va o’nga ishlov berish talab qilinsa, ana shu asos baza deb qabul qilinadi va undan teshik markazigacha bo’lgan masofaga rioya qilinadi, aks holda 220,1 mm o’lchamni ta’minlab bo’lmaydi.
   
2. 
   Zagotovkaning hech bir sirtiga ishlov berilmagan bo’lsa, ishlov berilmaydigan sirt baza qilib olinadi.
   
3. 
   Agar ma’lum joyda devorning qalinligiga rioya qilish lozim bo’lsa, baza tanlashda shuni hisobga olish lozim. Faraz qilaylik, misol uchun ko’rilayotgan podshipnikda barcha sirtlarga ishlov berilmagan bo’lsain. Bu holda ishlov berilmaydigan  40 mm li tsilindrik sirtni baza o’rnida olish kerak. Devorlari qalinligini bir xilligini ta’minlash uchun markaz qidirgich yoki shtangentserqo’l yordamida uning markazi topiladi va makaz chizilari chiziladi. Ulardan boshlab 220,1 mm o’lcham qo’yiladi va asos rejalanadi. Agar bu holda asosni baza deb olib,
   

oldin uni rejalaganimizda edi, devorlarning qalinligi bir xil chiqmagan bo’ladi.

4. 
   Ham tashqi, ham ichki ishlov berilmagan sirtlar mavjud bo’lganda baza siftida tashqi sirtlar olinadi.
   
5. 
   Baza sifatida zagotovkalarning chiqib turgan qismlari-chiqiqlar, bobishkalar, plakatlarni qabul qilish qulay.
   

Odatda, birinchi galda bazaviy sirtlardan boshlab markaz chiziqlari yoki simmetriya o’qlari chiziladi, so’ngra shu chiziqlardan boshlab boshqa o’lchamlar qo’yiladi.