Respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim

7-rasm. Barmoqlardagi popilyar chiziqlar joylashishining asosiy turlari: A — yoysimon, В — sirtmoqsimon, С — aylanasimon.
G enetik tadqiqotlarda m iqdoriy ko'rsatkich s ifatid a b a r ­ m oqlardagi chiziqlar soni olinadi. Bunda triradius (delta)dan m arkazgacha bo'lgan chiziqlar sanaladi. Miqdoriy ko'rsatkich h a r barm oq bo'yicha hisoblanadi. Ikki qo'l barm o q larid ag i chiziqlarning um um iy m iqdori TRC (total ridga count) bilan ifodalanadi. Barm oqlarda yoylar ko'p bo'lsa, TRC m iqdori kam bo'ladi. Barm oqlarda o'ram a yoki m urakkab chiziqlar bo'lgan holda, TRCga barm oqning qaysi tomonida ko'p chiziqlar bo'lsa, shu raqam lar e ’tiborga olinadi. H ar xil odam lar barm o q lari­ dagi TRC 0 dan 300 taga borishi mumkin.
B arm oqlardagi popilyar q irra la r odam lar jin sig a bog'liq bo'lm asada, lekin shunga qaram ay jinsiy xrom osom alar bu belgiga t a ’sir ko'rsatadi. B arm oqlardagi chiziqlar soni jinsiy xrom osom alar miqdoriga bog'liqligi quyidagi ja d v a ld a yaqqol ko'zga tashlanadi:


^{X va Y xromosomalar soni} Barmoqlardagi chiziqlaming soni ^XO 178,0
^XY 145,0
XYY 133,0
XX 127,2
XXY 114,8
XXYY 100,1
^XXXY 93,0
XXXXYY 73,0
XXXX 110,0
^XXXXY 49,9
Jadvalda keltirilgan m a’lum otlardan m a’lum bo'ladiki, X jinsiy xrom osom alar soni genotipda qancha ko'p bo'lsa, um um iy qirralar soni shuncha kam ayib boradi.
B unday m a’lum otlar tahlili o‘z-o‘zidan derm otoglifika usuli- dan xrom osom a kasalliklariga tashhis qo'yishda foydalanish m um kinligidan darak beradi. Shu sababli ham keyingi yillar­ da derm otoglifika usuli tibbiyot genetikasida keng qo'llanil- moqda. TRC ko'rsatkichi yuqori bo'lgan o ta-o n a larn in g far- zandlarida ham bu k o 'rsatk ich yuqori, aksincha, TRC k o 'r ­ satkichi past bo'lgan ota-ona farzandlarida esa p ast bo'ladi. TRC poligen tip d a irsiylanishi 1931 yili Bonnevi tom onidan ilgari surilgan. Hozirgi vaqtda barm oqlarda h ar bir populyar q irralar ti pining poligen irsiylanishi haqida I. S.Gusev ilgari surgan taxm in m avjud. M azkur taxm inga ko'ra yuqori d ara­ ja d a sirtm oqsim on — 95,2 foiz, so'ng o 'ram asim on — 84,1 foiz, past d arajada yoy shaklidagi populyar chiziqlar joyla- nish tip lari irsiylanadi. B arm oqlardagi populyar chiziqlar ti- pining har biri dom inant WAL genlar orqali irsiylanadi. Taxm in qilinishicha W geni xrom osom aning IV g u ruhida, A geni В guruhida, L geni esa VII guruhida joylashgan.
Shu bilan birga barm oqlardagi populyar chiziqlar irsiyla­
nish tiplariga jinsiy xrom osom alar genlari ham modifikator-
lik t a ’sir ko'rsatadi. C hunonchi, X jinsiy xrom osom alar soni


kariotipda ortishi bilan A sistem asining ekspressivligi ham ortib, W sistem aning ekspressivligi kam ayadi, boshqacha ay tg an - da, um um iy soni kam ayadi.
L sistem adagi genlar ekspressivligi m aksim al darajasi jin ­ siy xromosomalari kam ayganda ro‘y beradi. N atijada sirtm oq- simon tip ko'payib, chiziqlar soni ham ortadi. H ar xil etnik guruhlarning popilyar chiziqlari o'ziga xos tipda bo'ladi. M asa­ lan, yoysimon, o 'ram a popilyar chiziqlar tip i shimoliy am erika - liklarda, y aponlarda ko'proq, pigm eylar, b u shm enlar, v en- gerlarda esa kam roq bo'ladi.