Respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim

4-§. XROMOSOMALARNI O RGANISH TARIXI


Odam xrom osom alarini o 'rganish XIX asrning 80 -yillari- dan boshlangan. D astlab Arnolod, so'ng Flemming m ikroskop ostida odam ta n a hujayralarida mitoz bo'linishini kuzatdilar. Ular keltirgan m a’lum otlariga binoan odam ta n a hujayralari­ da 46, 47, 48, 49 tadan xrom osom alar uchrashi mum kin. Bi­ roq, 1923 yilga kelib, P oynter, so'ng boshqa olim lar odam somatik hujayralarida 48 xromosoma m avjud, “degan-xulosa - ga keldilar. Bu xulosa fanda 1955 yilga qadar saqlanib qoldi. 1955 yili shved olimlari Tiyo va Levan xromosoma m iqdori va tuzi-lishini o 'rganish usulini takom illashtirish tufayli odam tan a hujayrasida 46 ta xrom osom a borligini uzil-kesil isbotlandi. Shved olimlarining bu xulosasi boshqa olimlar tadqiqotlarida ham o'z tasdig'ini topdi. Odam xromosom alarining tashqi, ichki tuzilishini o'rganishda XX asrning 60-75 yillarida AQSh, Ang- liya va F ransiyada bo'lib o 'tgan sitogenetik konferensiyalar m uhim aham iyatga ega bo'ldi.
Xrom osom alarning tashqi tuzilishi. Boshqa eukariot or­ ganizm lar singari odam xrom osom alari uch tu rd a bo'ladi. 1. M etotsentrik tu rd a ; sentrom era xrom osom aning m arkazida joylashganligi uchun uning o'ng va chap bo'laklari teng bo'ladi.
2. Subm etatsentrik tu rda; sentrom era m arkazidan b irm u n ­ cha chetda joylashgan bo'ladi. S hu sababli xrom osom aning b ir bo'lagi ikkinchi bo'lagiga n isb a tan b irm uncha uzunroq bo'ladi. 3. A krotsentrik tu rda; sentrom era xrom osom a m a rk a­ zidan ancha uzoq, h a tto ch e tid an o 'r in oladi. S en tro m e ra - ning olgan joyi xrom osom aning birlam chi belbog'i deb nom ­ lanadi. Ikkilam chi belbog'li xrom osom alar ham uchraydi. Ik­ kilamchi belbog' bilan ajralgan joy yo'ldosh yoki satellit deb ataladi.


W U I J I
1 2 3 4 5 6 7 8
9-rasm. Xromosoma tiplari. 1,6 — metatsentrik, 2 — submeta- tsentrik, 3,4,5 — akrotsentrik, 7,8 — akrotsentrik xromosoma