Respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim

TEST T O PSH IR IQ L A R ID A N TO'G'RI JA V O B N I A N IQ L A N G


1. O dam lardagi ik kilam chi j in s iy belgilar:
1. Ichki va tashqi jinsiy organlar.
2. Erkaklardagi soqol, mo'ylov.
3. Ayol va erkaklar skelet va gavda tuzilishidagi farqlar.
4. Ayol va erkaklardagi tovushning o'ziga xosligi.
5. Erkak va ayollarning jinsiy organlari tom onidan ajralgan garmonlar.
A - 1,3,5; В - 2,4,5; С - 1,2,3; D - 2,3,4; E - 3,4,5.


2. Odam dagi birlam chi jin siy b elgilar (1-topshiriqdan).
3. Jinsni aniq lash n in g progam xili:
1. Yirik, sitoplazm aga boy tuxum lardan urg'ochi organizm yetiladi.
2. Otalangan tuxum hujayradan rivojlangan lichinka m usta­ qil hayot kechirsa.
3. M ayda, sitoplazm asi kam tuxum lardan erkak organizm yetiladi.
4. Otalangan tuxum hujayradan rivojlangan lichinka parazit­ lik qilib hayot kechirsa.
5. Jinsiy xrom osom alar orqali.
A - 1,3; В - 2,4; С - 1,5; D - 3,5; E - 4,5.
4. Jinsni aniq lash n in g epigam x ili (3-topshiriqdan).
5. Jinsni aniq lash n in g singam x ili (3-topshiriqdan).
6. O rganizm lardagi qaram a-qarshi jin sla rn in g biri gom ogam eta, ikkinchisi geterogam eta ekan lig in i isbotlagan olim lar.
1. T.Morgan.
2. K.Korrens.
3. Bridjes.
4. Donkaster.
A - 1,3; В - 1,4; С - 2,4; D - 2,3; E - 3,4.
7. O dam larning erkak jin sin i rivojlan ish iga ta’sir k o‘rsatuvchi omillar.
1. Kartikal qatlam.
2. M edulyar qatlam.
3. X jinsiy xromosoma.
4. Y jinsiy xromosoma.
5. Testosteron gormoni.
6. H-Y antigeni.
7. Anti H -Y antigeni zardobi.
A - 1,3,5,6; В - 2,4,5,7; С - 2,4,5,6; D - 1,4,5,6; E - 3,4,5,7.


15-§. JINS BILAN BOG'LIQ IRSIYLANISH


X jinsiy xromosoma autosom alar singari genlarga boy va genetik jihatdan faol. Bunga q aram a-qarshi Y xrom osom ada genlar nihoyatda kam va u genetik jihatdan faol emas. Uning ko'pchilik qismini geteroxrom atin tashkil qiladi. Y xrom osom a­ da odam hayoti uchun unchalik aham iyatli bo‘lm agan ayrim ,


chunonchi quloqda yung bo'lishi, b a ’zi bir allergik kasalliklar- ning 'genlari joylashgan xolos. B unday belgilar odatda otadan o‘g ‘il farzandlarga beriladi va g o la n d r o t ip deb nomlanadi.
Jinsiy xrom osom alarda joylashgan genlar ta ’sirida belgi- larning avloddan-avlodga berilishini dastlab T.M organ d ro ­ zofila m eva pashshasida o 'rgandi va jins bilan bog'liq irsiy­ lanish qonunini kashf etdi. Bu qonun o'z m ohiyatiga ko'ra um um biologik ah am iy a tg a ega va o dam lar nikohida ham tasdig'ini topdi.
M a’lum ki, ko'pchilik odam lar ranglarni yaxshi a jra ta oladi- lar. Lekin, ayrim odam larning ko'zi ranglarni ayniqsa, qizil va yashil ranglarni a jra ta olm aydilar. B unday odam lar d a l - to n ik la r deyiladi. U larda svetofor ranglarini a jra ta olish qo- biliyatlari yo'qligini e ’tiborga olib, ular tom onidan avtom ashi- n a la rn i boshqarishga ru x sat berilm aydi. D altonik kasallikni keltirib chiqaruvchi retsessiv gen-d X xromosomada joylash­ gan bo'lib, u erkaklar fenotipida nam oyon bo'lsa-da, ayol­ larning ikkita X xrom osom asining birida uchragan hollarda, y a ’ni geterozigota individlarda yashirin holda bo'lib, fenotipda o'z t a ’sirini ko'rsatm aydi.
Daltonizm kasalligining avloddan-avlodga qanday o'tishini quyidagi m isollarda ko'rib chiqamiz:
fen norm al ayol daltonik P gen X D X D x Xd Y
gam X° X D Xd Y fen norm al (tashuvchi) norm al
Fj gen X D Xd XD Y
K eltirilg an m isoldan m a ’lum bo'ladiki, n ikoh lan g an qiz ranglarni norm al farqlantiradigan, yigit esa daltonikdir. Ula'r nikohidan tug'ilgan qizlar ham , o 'g 'illar ham ranglarni nor­ mal a jra tadi. Lekin qizlarning yarm isi genoti pida daltonizm geni borligi uchun ular shu genni kelgusi avlodlarga ta sh u v ­ chi hisoblan adilar. Mabodo, shunday o'z genoti pida retsessiv genni saqlovchi qizlar daltonik yigitga tu rm ushga chiqsalar, u holda farzandlar orasida daltonizm bilan faqat o 'g 'il bolalar emas, balki qizlar ham kasallanishi mumkin. Buni tubandagi sxem ada ko'rish mumkin.


fen norm al (tashuvchi) daltonik P gen XD Xd x Xd Y
gam XD Xd Xd Y
fen norm al (tashuvchi) daltonik normal daltonik F, gen XD Xd Xd X d X D Y Xd Y
Mabodo, daltonik ayol norm al ko'radigan yigit bilan tu r ­ m ush qursa, u holda uning qizlari norm al ko'radigan, lekin retsessiv daltonik genni tashuvchi hisoblanadilar. O 'g 'illari esa daltonik bo'lib tug'iladilar.
fen daltonik norm al ko'radigan p gen Xd Xd x Xu Y
gam Xd Xd Xu Y
fen norm al (tashuvchi) daltonik _F, gen XD Xd Xd Y
X uddi shu yo'sinda odam larda qon ivimaslik (gemofiliya) kasalligi ham avloddan-avlodga beriladi.