Respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim

J in s b i la n c h e k la n g a n ir s iy la n is h . Jins bilan cheklangan irsiylanish deganda, ayrim belgilam ing bir xil jinsda rivojlanib, ikkinchi jinsda rivojlanmasligi yoki bir belgining ikki xil jins­ da har xil ifodalanishi tushuniladi. B unday belgilam ing gen­ lari autosom alarda ham , jinsiy xrom osom alarda ham joylash­ gan bo'lishi mum kin.
Jins bilan cheklangan irsiylanish «dorsetskiy» qo'y zotida y aq q o l n a m o y o n b o 'la d i . Bu q o 'y n in g s o v l iq la r i h a m , qo'chqorlari ham shoxga ega, lekin bu shox qo'ch q o rlard a yirikroq. «D orsetskiy» q o 'y larn in g erkagi yoki u rg 'o chisini boshqa qo'ylar, m asalan: «suffolskaya» qo'y zoti bilan chatish- tirilsa, F 2 qo'chqorlar orasida xilmaxillik ro 'y berib, b itta shox­ siz, uchta shoxli, urg'ochilar orasida esa uchta shoxsiz, bitta: shoxli qo'ylar kuzatiladi. Bunda shox o'sishiga ta ’sir qiluvchi dom inant H geni shoxli bo'lmasligi esa retsessiv h gen ta ’sirida ro'y beradi. Q o'chqorlarda H alleli h alleli ustidan dom inant- lik qiladi. Sovliqlarda esa h alleli H alleli ustidan dom inantlik qilgani sababli, g en o tip bo'yicha geterozigota q o 'c h q o r la r shoxli, sovliqlar shoxsiz bo'ladilar.
Shoxli qoram ollarda sut miqdori, tovuqlarda tu x u m m iq­ dorini belgilovchi genlar erkak va urg'ochi individlarda bo'ladi. Lekin u la rn in g fe n o tip d a n am o y o n bo'lishi u rg 'o c h ila rd a ko'zga tashlanadi. E rkak jinslarda m azkur genlarning borli-


gini bilvosita usulda, y a ’ni ularni u rg ‘ochilari bilan chatishti- rishdan hosil bo'lgan duragaylarda urg'ochilarda sut yoki tu ­ xum miqdorini aniqlash orqali bilinadi.
Jins bilan cheklangan belgilarni irsiylanishi odam larda ham kuzatilad i. C h u n o n ch i e rk a k la rg a xos belgi yuzda soqol, mo'ylovni, tanadagi yunglarning miqdori va tarqalishini bel­ gilovchi gen allellar ham erkakda, ham ayolda m avjud. B un­ day belgilar erkaklarda nam oyon bo'lsada, ayollar jinsi bu belgilarni fenotipida nam oyon bo'lishini cheklab qo'yadi. Jins bilan cheklangan belgiga y an a bir misol odam lardagi kallik hisoblanadi.
K allik sust yoki kuchli va u yoshlik yoki k a tta yoshda paydo bo'lishi, b a ’zan esa qalqon usti bezining funksiyasi buzi­ lishi yoki yuqum li kasallik oqibatida bo'lishi mumkin. Ko'pchilik hollarda kallik irsiylanadigan belgi sanaladi. Chunki, u ikki jinsda ham paydo bo'ladi, biroq uning ifodalanishi erk ak lar­ da ko'proq nam oyon bo'ladi.