Respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim

ayol pronukleuslarining _{yaratiladi. (23-rasm).}
^qo'shilishi. Odamning shaxsiy rivojla­
nish. Odamning shaxsiy rivojlanishi boshqa um urtqali hayvon- larniki singari zigotadan boshlanib, odam ning tabiiy o'limigacha davom etadi.
S haxsiy ta ra q q iy o t yoki ontogenez ikki: em brional va p o stem b r io n a l d a v r la rg a b o 'lin a d i. E m b r io n a l d a v r o'z n av b a tid a zigota, m aydalanish, blastula, gastrula, homila, uning ona qornidagi rivojlanishi, tug'ilishi kabi bosqichlar- dan iborat.
O datda odam da boshqa u m urtqali hayvonlarga o 'xshash em brional rivojlanish, o ta -ona jinsiy h u jay ra la rin in g qo 'sh i­ lishidan hosil bo'lg an o ta langan tu x u m h u ja y ra - z ig o ta d a n boshlanadi. Zigota m eridian bo'ylab ten g ikkiga bo'linadi. Ikkinchi bo'linish avvalgi tekislikka p e rp e n d ik u la r y o 'n a ­ lishda bo'ladi. U chinchi bo'linish ek v a to r bo'ylab yo'naladi. N a tijad a b irin c h i b o 'lin ish d a ik k ita , ik k in ch i b o 'lin ish d a to 'r t ta , uchinchi bo'linishda sakkizta h u ja y ra - b la s to m e r la r hosil bo'ladi. M eridian va ek v a to r bo'linish ta k ro r la n a v e - radi va h u ja y ra la r o'sm aganligi sababli tobora m aydalasha boradilar. H om iladorlikning uchinchi kuniyoq bu m ay d a h u ­ ja y ra la r to 'p lam i tu t yoki m alina m evasini eslatadi. Bu bos­ qich m o ru la deb ataladi. H om iladorlikning 4-5 k u n la ri blas- to m erlar b ir- b irid an uzoqlasha boshlaydi. M orulaning blas- tom erlari ta x m in a n 58 ta bo'lganda, uning ichki tom onida


suyuqlik to'plana boshlaydi va oqibatda suyuqlik bilan to'lgan bo'sh joy — blastotsel hamda bir qavatli trofoblast va uning ichki tomonida em brioblast hosil bo'ladi. Bu bos­ qich blastula deb nomlanadi. Keyinchalik trofoblastdan ho­ milaning tashqi pardasi — xorion, embrioblastdan murtak, ayrim tashqi organlar rivojlanadi. Homiladorlikning birin­ chi haftasining oxirgi kunida murtak bachadonning shilim­ shiq pardasiga yopishadi va onadan qon tomirlar orqali ozuqa ola boshlaydi. Bu bosqich gastrula deyiladi. Tashqi qavat — ektoderm a, ichki qavat — entoderm a, o'rta qavat m eza- derma hosil bo'ladi. Bular murtak varaqlari deb nomlanadi. Gastrula bosqichidan so'ng murtak hujayralarida differen- siyalanish va ixtisoslanish yuz beradi. Oqibatda murtak hu­ jayralari m orfologik va biokim yoviy jihatdan bir-birlari- dan farqlanadilar.