Respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim

adenin qarshisida timin, guanin qarshisida sitozin joylashgan (11-rasm). Fosfat kislota qoldig'i spiralning tashqi, azotli asos­ lar esa ichki qism idan o 'rin olgan. DNKning qo'shqavat zanjiri b ir- b iri bilan azotli asoslar o 'rtasidagi vodorod bog'lanishlar orqali b irikkan bo'ladi. DNK modelini yaratish d a C harg aff kuzatishi hal qiluvchi aham iyatga ega bo'ladi. Uning kuza- tishicha, DNKdagi guanin miqdori sitozinga, adeninniki esa tim in m iqdoriga teng. Boshqacha qilib C hargaff qoidasini
A+G
A=T; G=C yoki -------- = 1 teng deb izohlanadi.
C+T
N ukleotidlar bir-biri bilan bir pentozning 51 uglerod o'rni va ikkinchi pentozning 31 uglerod o'rnini fosfat guruhi orqali birikishi tufayli bog'lanadi. Bunda hosil bo'lgan DNKning ug- levod-fosfat ko'prigi 5 ‘ - 3 ‘ bog'lanishda bo'ladi. D NK ning ikkinchi spiralida nukleotidlar pentozalar bir-biri bilan 31—51 yo'nalishda b o g ian ad ila r. G enetik axborot nukleotidlarining 51 - 3 ‘ yo'nalishda joylashganligi sababli uni ma’noli, ikkin­ chi spiralning y a ’ni nukleotidlar 3‘ - 51 yo'nalishda joylash- ganlarini ma’nosiz DNK deb nom lanadi. D NK ning m a ’nosiz
3'carbon OH


zanjirini m a ’noli zanjim ing shikastlangan bo‘laklarini tiklash- da m uhim rol o'ynaydi. Binobarin, DNKning bir zanjiridagi nukleotidlarning k e tm a - k e t joylanish ta rtib in i ikkinchi zan­ jirdagi nukleotidlarning joylashish tartibi belgilab beradi. S hun­ day qilib, DNK zanjiridagi nukleotidlarning ketm a-ketligi bir- biriga anti parallel va kom plem entardir.
DNK reparatsiyasi. Odam va boshqa organizm larning har qanday hujayrasida, m uhitning turli om illari t a ’sirida DNK da h ar kuni m inglab tasodifiy o'zgarishlar sodir bo'ladi. Lekin shunga qaram ay yil davom ida DNKdagi nukleotidlar ketm a- ketligida, ju d a oz m iqdorda o 'zgarish kuzatiladi. D N K dagi azotli asoslar alm ashishining m ingdan birida m u tatsiya ro 'y beradi. DNKda sodir bo'lgan boshqa ham m a «shikastlanish» o'zgarishlar DNK reparatsiyasi (lotincha reparatio — tiklash) tu fay li o 'ng 'ay lik bilan b a r ta ra f etiladi. R ep aratsiy a m exa­ nizmi, y a’ni DNKdagi shikastlangan, o'zgargan bo'lakni «davo­ lash» D NK ning genetik axborotini qo'shaloq zanjim ing h ar birida bo'lishlik tam oyiliga asoslanadi.
R eperatsiya jarayoni uch bosqichni qam rab oladi:
1. DNKning shikastlangan joyi DNK reperatsiya nukleaza ferm enti yordam ida aniqlanadi va yo'qotiladi. O qibatda DNK spiralini shu joyida «teshik» hosil bo'ladi.
2. DNK polimeraza va glikozilaza ferm entlari qarshidagi butun DNK zanjiridagi axborotga asoslanib, nukleotidlarni biri bilan ikkinchisini biriktirib, teshilgan joyni berkitadi.
3. DNK — ligaza ferm enti teshik o'rnini egallagan nukle­ otidlarni, ularning h a r ikki yonidagi nukleotidlar, bir-biriga
«tikadi» va molekula tiklanishini payoniga yetkazadi. A gar repe- ratsion sistem a ishdan chiqqan bo'lsa, m utagenez ko'payadi.