Respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim

TEST TOPSHIRIQLARI


1. Genetik kod nimani bildiradi?
A. Bir oqsil molekulasini sintez qilishda qatnashadigan DNK ning qismini.
B. Aminokislotalarning kodlamaydigan nukleotidlar uchligini.
C. Nuklein kislotalar zanjirida aminokislotalarni taniydigan va tanlab tashiydigan nukleotidlar uchligini.
D. Genetik axborot nukleotidlarning ketma-ketligi tartibida yozilishini.
E. Poli peptid zanjir sintezini to'xtatadigan nukleotidlar uchligini.


2. Gen nima (1-topshiriqdan)?
3. Antikodon nima (1-topshiriqdan)?
4. i-RNK nima (1-topshiriqdan)?
5. Terminator nima (1-topshiriqdan)?
6. Matritsa asosida sintez nima?
A. DNK zanjiridagi axborotning i-RNK ga ko'chirishi.
B. i-RNK zanjiridagi axborotning polipeptid zanjiriga ko'chirilishi.
C. Mavjud DNK asosida yangi DNK molekulasining sintezlanishi.
D. DNK ning «shikastlangan» nukleotidlarini tiklash.
E. DNK molekulasi asosida uglevodlarning sintezlash.
7. Transkripsiya nima (6-topshiriqdan)?
8. Translyatsiya nima (6-topshiriqdan)?
9. Replikatsiya nima (6-topshiriqdan)?
10. Reparatsiya nima (6-topshiriqdan)?
11. Terminator uchlilarni aniqlang.
l.AUA. 2. UGA. 3.GSU. 4. UAG. 5.UGG. 6. AUG.
A - 1,3,5; В - 2,4,6; С - 1,2,4; D - 1,4,6; E - 2,4,5.
12. Start kodonni aniqlang (9-topshiriqdan).
13. i-RNKning axborotga ega qismi
A - Rekon; В - Sistron; С - Ekzon; D - Intron; E - Start kodon.
14. i-RNKning axborotga ega bo'lmagan qismini ayting (11-top- shiriqdan).
15. Elangatsiya nima?
A. Aminokislotalarni izchillik bilan polipeptid zanjir tarki­ biga kiritish.
B. DNK molekulasida i-RNK ning sintezlanishi.
C. Ribosomanig katta va kichik bo'laklarining o'zaro birikishi.
D. Aminokislotalarning faollashishi.
E. Xomaki i-RNKdan yetilgan i-RNKning shakllanish jarayoni.
16. Elangatsiya bosqichlari qaysi qatorda to‘g‘ri ko'rsatilgan?
A - 2; В - 4; С - 5; D - 3; E - 6.
17. Protsessing nima (15-topshiriq)?


7-§. ODAMNING KO'PAYISHI VA INDIVIDUAL RIVOJLANISHI

K o'payish — organizm larning avlod qoldirish xususiyati- dir. Odam boshqa yuksak organizm lar singari jinsiy yo'l bilan ko'payadi. Jinsiy ko'payishda ota-ona organizmlari qatnashadi. U larning h a r birining jinsiy bezlarida jinsiy h u jay ra lar hosil bo'ladi. Jinsiy hujayralar — gam etalar rivojlanishi — gam e- togenez deyiladi. Jinsiy hujayra rivojlanishiga qarab gam eto- genez — spermatogenez va ovogenezga bo'linadi.

Sperm atogenez. H om ilaning g en era tiv to 'q im a la ri hosil bo'lgandan so'ng boshlanadi. Bola balog'atga yetgach qaytadan davom etadi. S perm atogenez sh a r tli rav ish d a 4 bosqichga bo'linadi. Bular, ko'payish, o'sish, yetilish va shakllanish.
Ko'payish bosqichida xromosomalari diploid to'plam ga ega bo'lgan boshlang'ich hujayralar mitoz usulda bo'linib, ko'paya- dilar va natijada sperm atogoniylarni hosil qiladilar.


ХголкмотЫ аг lanl
46
46
l-tartlbll
^{sperm atotalt} Sitoplazm atik ko'prlkcha
23
I l-tartlbll
spem atotslt ²³
23
Sperm atldlar
Sitoplazmatik ko'prlkcha O O G O O C Q C Q Q C O C O O O 23
18-rasm. Spermatogenez.


O'sish bosqichida diploid to 'p lam li in terfaza holatidagi h u jayralar o'sib kattalashadi va xrom osom alar soni ikki m ar- taga ko'payadi. B ular birinchi tartibli sperm atotsit h u jay ra la r deb ataladi. S o 'ngra u lar m eyozning I profaza bo'linishiga o 'tad ilar.
Y etilish bosqichida hujayralar meyoz usulda ko'payadilar. Meyozning reduksion bo'linish davrida bitta birinchi tartibli sperm atotsitdan ikkita ikkinchi ta rtib li sperm atotsitlar hosil bo'ladi. Meyozning ekvatsion bo'linish davrida esa ikkita ik­ kinchi tartibli sperm atotsitlardan to 'r tta spermatidlar rivojla­ nadi. Sperm atidlarning ham m asida 22 tadan autosom alar, ik- kitasida b ittadan X jinsiy xromosoma, ikkitasida b ittad an Y jinsiy xromosoma bo'ladi (18-rasm).
Shakllanish bosqichida hujayralar va xrom osom alar m iq­ dori o'zgarm aydi. Bu bosqichda 4 sperm atidlarning h u jay ra tuzilishida morfologik jih a td an o'zgarishlar — dum shaklla­ nishi ro'y berib — spermatozoidlar rivojlanadi. E rkak jinsiy h u ja y ra la r i a lo h id a - a lo h id a b o 'lm ay , u la r s ito p la zm a tik ko'priklar orqali birlashib, g u ru h - g u ru h holatda bo'ladi.
Sitoplazm atik ko'prik orqali birlashish sperm atogoniylar, sp e rm a ta ts itla r va sp e rm a tid la rd a bo'lib, shak llan ish bos­ qichida sperm atozoidlar a n a shu k o 'p rik la rd an xalos bo'la- dilar. Sperm atazoidlar bir kunda 108 m iqdorgacha ajralishi m um kin.
Ovogenez. A yollarda jinsiy h u ja y ra la r — gam e ta lam in g hosil bo'lishi ovogenez deyiladi. U larda jinsiy h u jay ra lar tu ­ xum donda rivojlanadi. S perm atogenezdan farq qilib ovoge- nezda uch bosqich — ko'payish, o'sish, yetilish kuzatiladi.
Ko'payish bosqichi qiz bolaning hali hom ilalik d av r id a boshlanadi. Oogoniy qiz bola tug'ilganida to'xtaydi.
O'sish bosqichi ovogenezda uzoq m uddatli bo'lib, meyoz bo'linishga tayyorgarlikdan tashqari zigotaning bo'linishi uchun zarur bo'lgan ozuqa zahirasi to'plashini ham qam rab oladi. O'sish bosqichiga o'tgan oogoniy birlamchi tartibli ootsit hujayralarni hosil bo'lishi bilan tugallanadi. Ootsitlarni tuxum donning fol- likulyar hujayralari o'rab turadi. O zuqa zahiralarini to 'p lash ikki bosqichda, y a ’ni oz o'sish va ko'p o'sish bosqichlarida am alga oshadi. Oz o'sish bosqichida ko'p m iqdorda h a r xil tipdagi RNKlar hosil bo'ladi (19-rasm). RNK zahirasining hu-


jayrada ko'plab to'planishi, ribosomal RNK sintezlovchi DNK ning m axsus genlar nusxasi ortishi bilan izohlanadi.
Ko'p o'sish bosqichida sitoplazm ada ozuqa m oddalam ing ko'payishi kuzatiladi. N atijada birlam chi ta rtib li ootsit hu- jayralarini bir necha follikulyar hujayralar o'rab turadi.