Respublikasi oliy

Yuksak darrandalar infrasinfi yer yuzida keng tarqalgan sutemizuvchilaming asosiy turkumlarini o'z ichiga oladi. Ularda hech qachon qopchiq suyagi bo'lmaydi, yo'ldoshiyaxshi rivojlangan. Yuksak darrandalar 18 turkumga bo'linadi. O'zbekistonda sutemizuvchilar sinfining 108 ta turi uchraydi.
Hasharotxo'rlar (Insectívora) yo'ldoshli sutemizuvchilaming eng primitiv turkumi hisoblanadi. Miya yarim sharlari ancha kichik va yuzasi silliq bo'ladi. Tishlari ixtisoslashmagan, bachadoni shoxli, tumshug'ining uchida harakatchan xartumchasi bo'ladi. Ular mayda va o'rtacha kattalikdagi hayvonlar bo'lib, tuproq ichida, yerda va daraxtlarda yashaydi. Avstraliyadan tashqari barcha qit'alarda tarqalgan bo'lib 370 ta tumi o'z ichiga oladi. Ularga tipratikanlar, tuproqda in qazib yashashga moslashgan krotlar, barg va xaslar tagida yashovchi yerqazirlar (uzunligi 4 sm), suvda yashashga moslashgan va qimmatbaho mo'yni beradigan vixuxol, Madagaskar orolida yashovchi tenereklar, Afrikada tarqalgan uzun oyoqlilar va Janubiy Osiyo o'rmonlarida yashovchi tupaylar kiradi (40 —rasm). O'zbekistonning cho'l mintaqasida tipratikan bilan yerqazirlar keng tarqalgan.
Qo'lqanotlilar (Chiroptera) turkumi sutemizuvchilaming havoda uchib yurishga moslashgan birdan —bir guruhidir. Bularning uchish organi — qanotlari oldingi oyoqning nihoyatda uzaygan barmoqlari, yelka, yelka oldi, tanasining yon tomonlarini, keyingi oyog'i va dumini tutashtirib turadigan junsiz teri pardadan tashkil topgan. Qushlardagi singan to'sh suyagining oldingi yuzasida ko'krak toj suyagi bo'lib, unga qanotni harakatga keltiruvchi muskullar birikadi.


162


www.ziyouz.com kutubxonasi

Qo'lqanotlilar yer yuzasida keng tarqalgan, tunda faol hayot kechiradigan 1000 dan ortiq tumi o'z ichiga oladi. Ularning ko'zlari yaxshi rivojlanmagan. Eshitish organi yaxshi rivojlangan va asosan aks etgan ultratovushlarni qabul qiladi. Qo'lqanotlilar bizga eshitiladigan odatdagi chiyillash tovushdan tashqari, ayrim impulslardan iborat 30000 dan 70000 gersgacha ultratovushlar chiqaradi. Impulslar tezligi ko'rshapalakning biror buyumdan yoki o'ljasidan nechog'lik narida turganiga qarab o'zgaradi. Ko'rshapalaklar yakka yoki koloniya bo'lib hayot kechiradi. Yil mavsumiga qarab o'rta mintaqada yashovchilari migratsiya qilishadi. Qo'lqanotlilar turkumi mevaxo'r va hasharotxo'r ko'rshapalaklar kenja turkumlariga bo'linadi.