Respublikasi oliy

Ayirish sistemas!. Sutemizuvchilaming ayirish organi qorin bo'limi — bel qismida joylashgan juft chanoq buyragi hisoblanadi. Buyrak loviyasimon, sirtqi po'stloq va ichki mag'iz qismidan iborat. Buyrakda hosil bo'lgan siydik 2 ta siydik yo'li orqali siydik pufagiga, undan siydik — tanosil teshigi orqali tashqariga chiqariladi.
Jinsiy sistemasi. Erkak hayvonlarda tana bo'shlig'ida yoki yorg'oqda bir juft urug'don joylashgan. Urug'donda yetilgan urug' hujayralari urug¹ yo'li bilan kopulyativ organi orqali tashqariga chiqariladi. Siydik


160


www.ziyouz.com kutubxonasi




pufagi bilan jinsiy organ ildizi oralig'ida próstata bezibo'ladi. Bu bezning ajratgan suyuqligi urug'ni suyultiradi va spermatozoidni faollashtiradi.
Urg'ochi hayvonlarda tana bo'shlig'ida bir juft tuxumdonlar joylashgan. Yetilgan tuxum tana bo'shlig'iga, u yerdan tuxum yo’lining fallopiy naychasi orqali bachadonga tushadi. Bachadon qinga ochiladi. Ko'pchilik sutemizuvchilar bachadonida yo'ldosh hosil bo'ladi. Yo'ldosh orqali embrión ona organizmi bilan bog'langan bo'lib, undan oziq moddalar va kislorod oladi. Yo'ldosh allantoisning tashqi devori seroz qavat bilan qo'shilib, ko'p bo'rtmali (vorsinkali) xorion hosil qiladi. Xorion bachadonning ichki shilimshiq qavati bilan qo'shilishi tufayli yo'ldosh hosil bo'ladi.

2. 
   Sut emizuvchilar sinfi sistematikasi
   

Sut emizuvchilar sinfi 4000 ga yaqin turlami o'z ichiga oladi va dastlabki darrandalar hamda haqiqiy darrandalar yoki tirik tug'uvchilar deb ataladigan ikki kenja sinfga bo'linadi. Dastlabki darrandalar (Prototheria) kenja sinfiga bir teshiklilar (Monotremata) turkumi kiradi. Ular sutemizuvchilar orasida eng soddasi hisoblanadi. Barcha bir teshiklilar sariq moddaga boy bo'lgan tuxum qo'yish yo'li bilan ko'payadi; ichak va siydik — tanosil teshiklari kloakaga ochiladi; sut so'rg'ichlari yo'q, sut bezlari maxsus tamovchaga ochiladi, bolalari shu yerga chiqqan sutni yalaydi; tana harorati nisbatan past, 25 —26°C o'rtasida o'zgarib turadi; yumshoq lablari va tishlari bo'lmaydi. Bir teshiklilar turkumiga o'rdakburun, 2 ta tur yexidna va 3 ta tur proyexidna kiradi.
Bir teshiklilar faqat Avstraliya, Yangi Gvineya va Tasmaniyada tarqalgan. O'rdakburunning gavdasi qalin va yumshoq jun bilan qoplangan. Tumshug'i serbar yassi o'rdak tumshug'iga o'xshaydi. Voyaga yetgan o'rdakburunlarning jag'larida tishlari bo'lmaydi. Barmoqlari orasida suzgich pardasibor. Daryo qirg'oqlaridagikovaklarda yashaydi. Suvda yaxshi suzadi va suv hayvonlari bilan ovqatlanadi.
Yexidna tashqi ko'rinishidan tipratikanlarga o'xshab ketadi, tanasining orqa va ikki yon tomoni uzun qillar—ignalar bilan qoplangan. Avstraliyada tarqalgan. Proyexidna Yangi Gvineyada yashaydi. Yexidna va proyexidna yemi kovlab, hasharotlaming lichinkasi bilan ovqatlanadi.