Республикаси олий ва

11.6-расм. Кириш ва чиқиш гармоник сигналларининг кўринишлари 
Бўғин ёки очиқ тизим узатиш функциясининг ифодасига 
р=j

қўйилса, у 
ҳолда комплекс текисликда ҳақиқий 
Р(

) 
ва мавҳум 
jQ(

) қисмларнинг геомет-
рик йиғиндиси тарзида кўрсатилган узатиш функциясининг ифодасини ҳосил 
қиламиз:
).
(
)
(



jQ
P
j
W


(11.28) 
Бу ердан амплитуда тавсифномаси қуйидагича аниқланади:
.
)
(
)
(
(
)
(
2
2



Q
P
K


(11.29) 
Фазавий тавсифнома эса қуйидагича бўлади: 
)
(
)
(
)
(




P
Q
tg
arc

(11.30) 
Агар (11.28) ва (11.30) формулаларга 

нинг 0 дан 

гача қийматини қўй-
сак, у ҳолда изланаётган амплитуда-фаза, амплитуда ва фаза тавсифномала-
рини қуриш учун зарур бўлган қийматларни оламиз. Шундай қилиб, исталган 
бўғин ва тизим учун частотавий тавсифномаларни қуриш мумкин /6/. 

---

- 101 - 
АРТнинг таркибий схемалари ва уларни эквивалент алмаштириш 
усуллари. 
Автоматик ростлаш тизимлари принципиал ва функционал схемалар-
дан ташқари, таркибий схема кўринишида ҳам ифодаланиши мумкин.
 
АРТ нинг таркибий схемаси деганда шундай схема тушуниладики, бунда 
барча тизим йўналтирилган таъсир бўғинларига бўлинади. Бу бўғинлар динамик 
хоссалари жиҳатидан бир-биридан фарқ қилади. Таркибий схемалар тизимлари-
нинг элементлари тўғри тўртбурчакликлар кўринишида тасвирланади; бирор 
конкрет қурилмага йўналтирилган бир нечта таъсир бўғин билан тасвирланиши 
мумкин. Аксинча, бир бўғин бир нечта конкрет қурилмани тасвирлаши мумкин.
Тизимдаги ҳар бир бўғиннинг чиқиш миқдорини кириш миқдорига 
боғлайдиган тенглама ёки узатиш функциясининг турига қараб бўғинларга 
ажратилади. Тўғри тўртбурчак ичида ҳар бир бўғиннинг узатиш функцияси 
W(p)
кўрсатилади, бўғинлар ўртасидаги боғланиш эса стрелкали чизиқлар билан 
тасвирланди; стрелкалар таъсирларнинг йўналишини ва қўйилган нуқтасини 
кўрсатади. 
Тизимнинг динамик хоссаларини тадқиқ этишда очиқ ва берк тизимларнинг 
узатиш функцияларига эга бўлиш керак. Бунинг учун таркибий схемаларни эк-
вивалент ўзгартириш қоидаларидан фойдаланиб, барча тизимнинг узатиш функ-
цияси топилади. Таркибий схемаларни эквивалент алмаштиришнинг асосий қо-
идалари қуйидагилардан иборат. 
1. Кетма-кет уланган бўғинларнинг узатиш функцияси алоҳида бўғинлар 
узатиш функцияларининг кўпайтмасига тенг (11.8,а-расм. Таркибий схемада 
йўналтирилган таъсир бўғинларини кетма-кет улашда навбатдаги ҳар бир 
бўғиннинг кириши олдинги бўғиннинг чиқишига бирлаштирилади), яъни: 
W(p)= W
1
(p) W
2
(p) W
3
(p)
(11.31) 
2. Параллел уланган бўғинларнинг узатиш функцияси (таркибий схемада 
йўналтирилган таъсир бўғинларини паралел улашда барча бўғинларнинг кириш 
миқдори бир хил бўлади, чиқиш миқдорлари эса жамланади) алоҳида бўғинлар 
узатиш функцияларининг йиғиндисига тенг (11.8,б-расм): 
W(p)= W
1
(p)+ W
2
(p)+ W
3
(p)
(11.32) 

---

- 102 - 
3.Тескари манфий алоқали берк тизимнинг узатиш функцияси (11.8,в-расм) 
қуйидаги формула бўйича аниқланади: 
.
)
(
)
(
1
)
(
)
(
,
0
0
p
W
p
W
p
W
p
W
б
к


(11.33) 
Тескари мусбат алоқада (11.33) ифоданинг махражида «+» ўрнига «-» ёзи-
лади: 
- сигнал олиш (ёки жамлаш) нуқтасини кўпроқ бўғинга силжитилганда тескари 
алоқа занжирига қўшимча равишда қамраладиган бўғинларнинг тескари узатиш 
функциясига эга бўлган бўғин қўшилади (11.8, г-расм). 
- сигнал олиш (ёки жамлаш) нуқтасини камроқ бўғинларга силжитишда тескари 
алоқа занжирида узатиш функцияси ўчириладиган бўғинни кетма-кет улаш за-
рур (11.8, д-расм). 
Таркибий схемаларни эквивалент алмаштириш қоидаларидан фойдаланиб, 
генератор кучланиши АРТ нинг узатиш функциясини топамиз. 
Очиқ тизимнинг кетма-кет уланган йўналтирилган таъсир бўғинларидан 
тузилган узатиш функцияси ќуйидагича бўлади: 
W(p)= W
у
(p) W
q
(p) W
b
(p)W
к.б
(p)
(11.34) 
Берк тизимнинг бошқарувчи таъсир учун узатиш функцияси 
U
cp
(p) 
қуйидагича аниқланади: 
.
)
(
)
(
)
(
)
(
1
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
.
p
W
p
W
p
W
p
W
p
W
p
W
p
W
р
U
р
U
c
o
в
q
y
в
q
y
ср
г


(11.35) 

---

- 103 -