Республикаи ӯзбекистон вазорати таълими олӣ ва миёнаи махсус донишгоҳи давлатии фарғона

Немис маърифатчилик адабиёти.
XVIII асрда Европадаги бир неча давлатларда (Франция, Англия) марказлашган мутлоқ ҳокимият вужудга келган бўлса, Германия жуда кўп майдда князлик, графлик, империя шаҳарларидан иборат кичик давлатларга парчаланиб кетган эди.
Немис маoрифатчиларининг асосий вазифаси – мамлакатни миллий жиҳатдан бирлаштириш. (Францияда – инқилобга тайёрлаган). Бу даврда фалсафа ҳам жуда ҳам равнақ топади. (Кант, Фихте, Гегелp). Ёзувчилар ўз асардарида фалсафий масалаларга кенг ўрин берди. Немис маoрифатчилиги ривожини 4 та босқичга бўлиши мумкин.

1. 
   20-30 йил адабиётда кллассицизм ҳукмронлик қилар эди. (Ўтмишимизга мурожаат қилиш)
   
2. 
   60-йиллар – бу даврда тасвирлашнинг реалистик услуби асаоий бўлади. Маoрифатчилик ҳаракати бошчиси – Лессинг.
   
3. 
   70 ва 80 йиллар ярми(«Бўрон ва тазйиқ») буни кучли ва олижаноб қаҳрамонлар амалга ошириши мумкин. (Шундай фикрларни Гетенинг «Гец фан Берлихинген» ва Шиллернинг «Қароқчилар» драмаларида ҳам кузатиш мумкин).
   

Штюрмерлар назариётчиси бўлиб Гердер (1744-1803) эди. У биринчилардан бўлиб адабиётда миллий кучларнинг миллат ривожланишининг акс этишини аниқ системали ҳолда эътироф этди. У бадиий адабиёт халқчиллиги тушунчасини кашф этди. (Шундан бери бу термин ишлатилмоқда). Унгача ҳам халқ ижодий ўрганишни умумхалқ иши деб билди, унга фалсафий кўз билан таҳлил қилди.
Готхолpд Эфраим Лессинг (1729-1781). Кеменц шаҳрида диндор оиласида туғилди. У аввал Лейпунг университетида, сўнгра Берлин ва Виттенбургда ўз маoлумотини оширди. 1767-1769 йилларда Гаммбурда яшайди. Театр ташкилотчиларидан бири. «Гамбург драматургияси» - театрида қўйилган асарлар тақризлардан иборат. 1770 йил моддий қийинчилик герцоглк кутубхонаси мудири бўлиб ишлайди. Ёзувчи 52 ёшида жуда камбағалликда вафот этади.
Лессингнинг «Гамбург драматургияси» асари немис маoрифатчилар дастурига айланди.
Шиллер (1759-1805). Марбаҳ шаҳарчасида туғилди. Ҳарбий академиянинг медицина факуpтетини тугатди. Ўша пайтдаёқ шеoрият билан қизиқди. 1781 йилда «Қароқчилар»ни ёзади. У сўрамай кетганлиги (спектаклp саҳналаштириш) учун гауптвахтада ўтириб чиқади. (Шаҳзода Карл Евгений) 1782 йил бу герцогликдан чиқиб кетади. Германия бўйлаб юради.
1795 йилда «Кишини эстетик жиҳатдан тарбиялаш тўғрисида хатлар» назарий мақоласини ёзади. Унинг фикрича, инсон гўзаллик таъсири остида, инсонпарварлар, ҳаққоний бўлади ва ҳаётдаги нуқсонлар бартараф этилади ва ақл-идрок, озодлик, тенглик хукм суради.
У ёзувчиларни ўз асри фарзанди (қули эмас) бўлишига, ўз даври эҳтиёжига қараб ёзишга чақиради.
«Қароқчилар» (1781 йил)
Граф Максимилиан фон Моорнинг икки ўғли Карл ( Лепцигда ўқийди) ва Франц (шуҳратпараст) бор. Карл қарзга ботиб, ёрдам сўраб ёзган хатларини Франц қари отасига бузиб, сохталаштириб ўқиб беради, акасига тухмат қилади. Граф Карлдан воз кечади. Иложсиз Карл Қароқчилар гуруҳини тузади. (Бутун мамлакатга даҳшат солади) Отаси бундан ҳабар топади. Франц бир кишини ёллаб, отасига Карлнинг ўлими ҳақида ёлғон ҳабар беради. Ҳаста граф оламдан ўтади. Франц отаси ўрнини эгаллайди ва саройда адолатсизлик ўрнатади. Бегона киши қиёфасида саройга келган Карл барчасидан ҳабар топади. Севган қизи Амалияни қароқчилар тутиб Қароқчилар ҳузурига келтиради. Аммо Карл севган билан бирга Амалияга ханжар уради. Ўзини хукумат қўлига топширмоқчи эканини қароқчиларга маoлум қилади.
Қароқчи Карл жамиятни ўзгартирмоқчи бўлади.