|
BOSHLANG'ICH TA’LIMDA O'QUVCHILAR BILIMINI BAHOLASH MUAMMOLARI
Qurbonov Sanjar
Xorazm VXTXQTMOHM, katta oʻqituvchi qurbonovsanjar1975@umail.uz
Maqolada boshlang'ich ta’limda o'quvchilar bilimini baholash muammolari, baholashdagi kamchiliklar, xalqaro baholash dasturi afzalliklari haqida soʻz boradi.
В статье рассматриваются проблемы оценки знаний учащихся в начальном образовании, недостатки оценки, преимущества международной оценочной программы.
The article discusses the problems of assessing students' knowledge in primary education, the shortcomings of assessment, the advantages of the international assessment program.
O‘zbekiston Respublikasining 2030-yilga kelib xalqaro dastur reytingida jahonning ilg‘or mamlakatlari qatoriga kirishiga erishish hamda xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish asosida o‘quvchilarning bilim darajasini baholashga yo‘naltirilgan ta’lim sifatini baholashning milliy tizimini yaratish bugungi kunning dolzarb vazifasidir. [1]
Bunga esa, eski baholash tizimi bilan erishib boʻlmaydi. Rivojlangan xorijiy davlatlarda baholash tizimi biznikiga umuman oʻxshamaydi, ayniqsa, boshlangʻich ta’lim. Ularning koʻpchiligida boshlangʻich sinflarda oʻquvchilar baholanmaydi, faqat ogʻzaki ragʻbatlantirilib boriladi, oʻquv yili yakunida test yoki yozma ish oʻtkaziladi.
Oʻquvchining ta'lim faoliyati natijalarini baholash har doim va barcha turdagi maktablarda mavjud bo'lgan. Oʻquvchi faolligini baholash albatta aniq shaklda va ma'lum algoritmga muvofiq ifoda etilishi kerak.
O'quv jarayonining tarkibiy qismlaridan biri o'quvchilarning yutuqlarini baholash va qayd etish tizimidir. Baholash tizimining ta'lim tizimini rivojlantirishdagi o'rni beqiyosdir, chunki bu maktabdagi ta'lim sohasidagi eng aniq birlashtiruvchi omil, o'quv muammolarini tashhislash va fikr-mulohazalarni bildirish vositasi. Bunday holda, baholash tizimi deganda nafaqat markalashda foydalaniladigan o'lchov va odatda belgilanadigan ballar belgilanadi, balki umuman o'qituvchi, o'quvchi va ota-onalar o'rtasidagi nazorat-diagnostik munosabatlarni amalga oshirish mexanizmi, shuningdek, o'quv jarayonining muvaffaqiyati to'g'risida tushuniladi. [2]
Bugungi kunda oʻquvchilarning bilim, ko'nikma va malakalarini baholash joriy va oraliq nazorat natijalari 5 ballik tizimda amalga oshirilmoqda.
Boshlang'ich ta’lim o'qituvchilari 1-sinflarda birinchi yarim yillikda raqamli bahodan voz kechishadi, chunki bu belgi bolalarning o'zini o'zi qadrlashi uchun noto'g'ri asos yaratadi: yaxshi belgi ko'pincha bola uni sevishini, yomon belgisi shikast yetkazishini anglatadi.
Bolani muvaffaqiyatli o'quv faoliyatiga undash uchun psixologik jihatdan qulay o'quv muhitini yaratish lozim:
- Baholashning sub'ektivligi, ayniqsa, past ko'rsatkich, ko'pincha bolalar, o'qituvchilar va ota-onalarning bezovtalanishi va asabiylikni kuchaytiradigan, ularni sherik emas, balki o'quv jarayonidagi raqibga aylantiradigan ishonchsizlik va nizoli vaziyatlarni keltirib chiqaradi.
- Amaliy baholash amaliyoti oʻquvchilarni bilimlarni emas, balki baholar olishga undaydi. Baho, siz bilganingizdek, nafaqat baholash shakli, balki maktabdan tashqarida jazolash va rag'batlantirishning kuchli vositasidir. Shu munosabat bilan vaziyatni konstruktiv tahlil qilish va muammoli joylarni yo'q qilish usullarini izlash lozim.
- Faoliyat natijasini jarayonning yetarlicha aks etmasdan baholashga qaratish o'quvchilarning o'zini o'zi hurmatini shakllantirishga salbiy ta'sir qiladi. [3]
Xalqaro baholash dasturlari mezoni asosida baholash faoliyatini amalga oshirishning umumiy vositalari va shakllarini ishlab chiqish. Oʻquvchining muvaffaqiyat darajasi o'qituvchi va oʻquvchining shaxsiy munosabatlariga, shuningdek, o'qituvchining natijalarini subyektiv baholashiga bog'liq bo'lmasligi kerak.
Maktab o'quvchilarining bilimlari, ko'nikmalari va qobiliyatlarining o'sishi, ular uchun yetarli qadriyatlar tizimini shakllantirish, ba'zi bir shartlar bilan o'qituvchining faoliyati natijasi deb hisoblanishi mumkin. Yuqorida biz oʻquvchining bahosi o'qituvchi samaradorligining ko'rsatkichi bo'lishi mumkin emas degan xulosaga keldik, ya'ni o'quv faoliyati sifati to'g'risidagi hisobot o'qituvchilarni attestatsiyadan o'tkazishda ob'ektiv ko'rsatkich hisoblanmaydi.
Baholash tizimidagi islohotlar, agar yangi vositalar va ish shakllarini eskilar, o'qituvchilar, bolalar va ularning ota-onalari o'zlari 5 balldan foydalanishni rad qilsalargina, o'zlarining pedagogik vazifalarini bajaradilar.
Masalan, oʻquvchi savolga mukammal javob berdi, barcha materiallarni taqdim etdi, o'z nuqtai nazarini bildirdi. U "5" deb baholandi. Boshqa bir oʻquvchi matnni aniq takrorladi va bir xil "5" oldi. Bu esa notoʻgʻri chunki, tekshirish uchun yetarli emas. Buni har bir ta'lim fanining yutuqlarini baholashning yanada mazmunli usuli bilan almashtirish muhimdir. Yoki boʻlmasa, xalqaro baholash dasturlari – PISA, TIMSS, PIRLS mezonlari asosida baholashni tatbiq etish, bizni baholash mezonlarimini unga moslashtirishimiz maqsadga muvofiq.
Misol uchun, PIRLSda bajarilgan ishlarni sifatli va miqdoriy baholash uchun quyidagi tizim qo'llaniladi: javobni tanlash bilan topshiriqlar 1 ball bilan baholanadi, tadbirlar ketma-ketligini belgilash uchun vazifalar 1 ball bilan
baholanadi, erkin javobga ega bo'lgan topshiriqlar vazifaning murakkabligiga qarab 1 balldan 3 ballgacha baholanadi.
Xulosa qilib aytganda, o‘sib kelayotgan yosh avlodni ma’naviy-axloqiy va intellektual rivojlantirishni sifat jihatidan yangi darajaga ko‘tarish, o‘quv-tarbiya jarayoniga ta’limning innovatsion shakllari va usullarini joriy etishni maqsad etar ekanmiz baholash tizimini tubdan oʻzgartirish kerak, deb hisoblayman.
Do'stlaringiz bilan baham: |
