Республика илмий-амалий масофавий онлайн конференцияси

BOSHLANG‟ICH TA‟LIM JARAYONIDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR VA INTERAKTIV METODLARDAN FOYDALANISH


Toshkent viloyati xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash
va ularning malakasini oshirish instituti
“Maktabgacha,boshlang‘ich va maxsus ta’lim”
kafedrasi katta o‘qituvchisi X.Muxammadiyeva
Toshkent viloyati O’rta Chirchiq tumani 58-umum ta’lim maktabi
boshlang’ich sinf o’qituvchisi Urinova Xurshida


Ta‘lim jarayonini innovatsion metodlardan foydalanib tashkil etish uchun, avvalo, darsning rejasi va loyihasi aniq ishlab chiqilishi zarur. Dars loyihasini tuzishda o‘qituvchi o‘zining ish shakllari va o‘quvchilarning ko‘nikmani egallash jarayonidagi ishlari doirasini aniq belgilab olishi lozim. Shuningdek, qanday o‘qitish metodlaridan foydalanishi ham muhim ahamiyatga ega. O‘qitish metodi – ko‘zlangan maqsad, yoki rivojlantirilgan aniq bir maqsadga erishish yo‘lidagi amallar ketma-ketligidir. ―Interfaol ta‘lim‖ - bu doimiy muloqatga asoslangan metodlar tizimi, birgalikda o‘qish va faol ishtirok etishdir. Bu - o‘zaro harakat, ya‘ni hamkorlik asosida o‘qitish demakdir. Buyuk faylasuf Konfutsiy 2500 yil oldin shunday degan: ―Eshitganimni yoddan chiqaraman, ko‘rganimni eslab qolaman, mustaqil bajarsam tushunib yetaman‖. Biz darslarda o‘quvchilar bilan birgalikda, juftlikda, guruhlarda ishlashda juda ko‘plab interaktiv metod va mashqlardan ―Guruhlarda ishlash‖, ―Taqdimot‖ yangi mavzuni bayon qilishda ―Kichik ma‟ruza‖, ―Rolli o‘yin‖, ―Aqliy hujum‖, ―Charxpalak‖ metodlaridan va ―Hamma, hammaga o‘rgatadi‖, ―Mevalar salati,‖ ―Impuls‖ ―Hayot yo‘li‖, ―Vaziyatlar‖ ―Aqlcharxi‖ mashqlaridan foydalanishimiz mumkin. Bunda o‘quvchilar ta‘lim olish jaroyonida guruhlarda, hamjihatlikda ishlaydilar, mustaqil bajaradilar va eslab qoladilar. Bunda birinchi navbatda o‘quvchilarda – ―do‘stona kelishuv‖ va hayotiy ko‘nikmalar shakllantiriladi. ―Do‘stona kelishuv‖ - intizom, faollik, o‘zoro hurmat, o‘ng qo‘l qoidasi, ijodkorlik, ijodiy jarima, reglament (aniq, qisqa, lo‘nda fikrni bayon qilish) ―Hayotiy ko‘nikmalar‖ - muloqat qila olish, ijodiy fikrlash, stress hооорolatdan chiqib ketish, his-tuyg„ularni jilovlay olish, muammolarni hal qila olish, o‘z-ozini tahlil qila olish, qaror qabul qilish, tanqidiy fikrlash. O‘quvchilarni guruhlarga bo‘lishda ham ―kichik guruhlar ishi‖ metodidan foydalanish mumkin. O‘quvchilarni guruhga bo‘lish jarayonida ―enerjayzer‖ mashqlaridan foydalanish mumkin. Bunda stol ustiga 3-4 xil mevalarning rasmlari teskari holda qo‘yiladi. O‘quvchilar bu rasmlarni navbatma-navbat oladilar. Uzum rasmini olgan o‘quvchilar bir guruh, pomidor rasmini olgan bolalar ikkinchi guruhni, olma rasmini olgan bolalar esa uchinchi guruhni tashkil etadi. Har bir jamoa o‘ziga ajratilgan joyga borib o‘tiradi. Bu guruhlarda turli metodlardan foydalanib, munozarali masalalarni hal etishda, bahs-munozaralar o‘tkazishda, yoki o‘quv rejasi asosida biror bo‘lim o‘rganib bo‘lingach, umumlashtiruvchi darslarda qo‘llash mumkin. Bunday metodlarning barchasida ham o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi hamkorlik, o‘quvchining ta‘lim jarayonidagi faol harakati nazarda tutiladi. Quyida ana shunday metodlardan ayrimlarini e‘tiboringizga havola etamiz. ―Charxpalak‖ metodidan ona tili darslarida ―So‘z turkumlari‖ mavzusini mustahkamlashda foydalanish mumkin. Bunda o‘quvchilarni istalgan metodingiz bilan guruhlarga bo‘lib olishingiz mumkin. Bu metod o‘quvchilarni juftlikda ishlashga, bir-birining fikrini tinglashga, so‘z turkumlarini farqlay olishiga, ijodiy fikrlashga, barcha o‘quvchilarning faol qatnashishlariga yordam beradi. ―Hamma, hammaga o‘rgatadi‖ mashqidan foydalaish boshlang‘ich sinflarda ham qo‘l keladi. Buni barcha fanlarga moslab o‘tkazish mumkin. Matematikada mustahkamlash darslarida o‘qituvchi mavzularga doir ma‘lumotlarni qisqacha yozib keladi. Masalan, uzunlik birliklariga millimetr, santimetr, detsimetr, kilometrlar kiradi. Hamma tomonlari teng to‘rtburchak kavadrat deyiladi va hokazo. Bu ma‘lumotlar o‘quvchilarga tarqatiladi.
Ular o‘zlaridagi ma‘lumotlarni o‘qib, o‘rganadilar. Ma‘lum vaqtdan keyin yonidagi o‘rtog‘i bilan bir-birining ma‘lumotini o‘rganadi.
Belgilangan vaqt tugagach, 4 ta o‘quvchi bir biriga ma‘lumotlarini o‘rgatadilar. O‘qituvchi tomonidan vaqt belgilanib, vaqt tugaganligi, endi yonidagi sherigiga o‘rgatishini eslatib, aytib boradi. Mashq tugagach, o‘qituvchi quyidagi savollar bilan o‘quvchilarga murojaat qilishi mumkin: ushbu mashq sizga nimasi bilan yoqdi va nimalari foydali bo‘ldi? Bu mashqda siz uchun nima osonroq bo‘ldi, o‘zingiz o‘qib o‘rganganingizmi yoki boshqaga ma‘lumot berganingizmi? Bu mashq orqali o‘quvchilar o‘tilgan mavzularni yodga oladilar. O‘zlashtirmagan o‘quvchilar bo‘lsa, ular ham bilib oladilar. ―Aql charxi‖ usulida o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlari, nutqi rivojlanadi, tez va to‘gri javob berish malakasi shakllanadi. Bu mashqda ikki yoki uchta o‘quvchidan iborat guruhlar ishtirok etadi. Birinchi o‘quvchi mavzuga oid terminlardan birini aytadi, ikkinchi o‘quvchi birinchi o‘quvchi aytgan terminni qaytaradi va o‘zi ham bitta termin aytadi. Uchinchi o‘quvchi avvalgi ikkita terminni qaytaradi va bitta termin qo‘shib aytadi. Navbat birinchi o‘quvchiga keladi. Qaysi o‘quvchi adashib ketsa yoki, aytilgan terminni qaytarib aytsa, o‘yindan chiqadi. Bu o‘yinni tashkil etishda – maqsad aniq bo‘lishi va o‘quvchilarning qaysi bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashlariga e‘tibor qaratilishi lozim. Masalan: ot – so‘z turkumiga tegishli so‘zlarni ayting: Ta‘lim-tarbiya jarayonida dars samaradorligini oshirish, o‘quvchilar bilimini mustahkamlash, o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishlarini oshirishda innovatsion texnologiyalar va interaktiv metodlarni qo‘llash bilan birgalikda turli ko‘rgazmali qurollardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bunda ayniqsa qo‘lda, ijodkorlik bilan tayyorlangan ko‘rgazmalar muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, ana shunday ko‘rgazmalardan biri oddiy daraxt shoxining rasmi chizilgan plakat bo‘lib, uning shoxlariga gullarni, qushlarni, mevalarni joylashtirish mumkin. Bu qo‘lda tayyorlangan ko‘rgazmadan barcha fanlarda o‘z o‘rnida foydalanish mumkin. Bu ko‘rgazma orqali o‘quvchilar fanlarning bir-biriga o‘zaro bog‘liqligini, vatanning muqaddasligini, tabiatni sevishni, jonivorlarni asrashni o‘rganadilar. Quyida ana shunday ko‘rgazmalardan namuna keltirilgan:Masalan, matematika darslarida gullardan foydalanganimizda mashqni shunday davom ettirish mumkin. Gullarning bir tomoniga matematika faniga oid savollar yozilgan bo‘ladi, ikkinchi tomoniga esa bo‘g‘inlar yozilgan O‘quvchilar gullarning bir tomoniga yozilgan matematikaga oid savollarni o‘qiydilar va bo‘g‘inli tomonini daraxt shoxiga qistiradilar. ―Kimki savollarga to‘g‘ri javob bersa, daraxtning gullashiga yordam beradi.‖ – degan gaplar o‘qituvchi tomonidan aytiladi. Shu tariqa daraxt shoxlaridagi gullarda bo‘g‘inli so‘zlar hosil bo‘ladi. Darslarning samaradorligini oshirish, o‘quvchilarning bilim darajalarini boyitishda darslarda turli interfaol metodlardan foydalanish yaxshi samara beradi. O‘quvchilarda bilimga ishtiyoq uyg‘otadi. O‘quvchilar darsga puxta hozirlik ko‘rishga intiladilar. Bunday usullar darsning qiziqarliligini va ta‘sirchanligini oshiradi, o‘quvchilarni ta‘lim jarayonining faol sub‘yektlariga aylantiradi. O‘quvchilarning mustaqil bajarib, tushunib yetishlari uchun turli interaktiv metodlar va mashqlardan foydalanishimiz mumkin.
Xulosa shuki, yuqori malakali raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashda ta‘lim-ratbiya tizimida bo‘lg‘usi o‘qituvchilarni innovatsion faoliyatga tayyorlash bugungi kunda ta‘lim muassasalarida novator o‘qituvchilarga bo‘lgan ehtiyojni qondirishga xizmat qiladi. Bizga ma‘lumki, novator o‘qituvchi–sermahsul ijodiy shaxs, keng-qamrovli qiziqish va mashg‘ullikni sevuvchi, ichki dunyosi boy pedagogik yangiliklarni qabul qilishga shay va uning targ‘ibotchisidir.

Адабиетлар

1. 
   Ислом Каримов Миллий истиқлол гояси: асосий тушунчалар ва тамойиллар - Тошкент: Ўзбекистон, 2000.-332 бет.
   
2. 
   Ислом Каримов Она юртимиз бахту иқболи ва буюк келажаги йўлида хизмат қилиш – энг олий саодатдир.-Тошкент:ўзбекистон НМИУ,2015.-304 бет.
   
3. 
   Абдуллаева Ш. А. Ўқувчиларни педагогик ташхислашда қўлланиладиган методлар// Халқ таълими, 2014 ,№3, 40-45 б.
   
4. 
   Bohnishc S. Einige philosophisch-methodologische Fragen- Berlin, 2014.- Р.-175.
   
5. 
   Ғозиев Э. Ёш даврлари психологияси.-Тошкент:Ўқитувчи, 2009.-278 бет