Toshket shahar shayxontohur tumani 102- maktab biologiya fani o’qituvchisi

Mavzu: To’pgullar Maqsad

• Ta’limiy: o’quvchilaga to’pgullar haqida ma’lumot berish.
• Tabiyaviy: o’quvchilarga estetik, ekologik tarbiya berish orqali ona tabiatga mehr-muhabbatli bo’lish va uning boyliklaridan hamda gullarni to’gri parvarish qilishni o’rgatish.
• Rivojlantiruvchi: o’quvchilarda mavzuga oid tushunchalar hosil qilish, hamda botanika faniga bo’lgan qiziqishlarini oshirish.
• Kompetensiyaviy; tayanch,axborot va kommunikatv kompetensiyalar orqali gullarni to’pgul shakllarini hayotda o’rganish.

Reja:

• 1.Oddiy va murakkab to’pgullar haqida tushuncha.
• 2.Gullarning shamol yordamida changlanishi.
• 3.Sun’iy changlatish.
• 4.Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar.

Zubturumning mayda gullari uzun gulpoyada bandsiz joylashadi.Bunday to’pgul oddiy boshoq deb ataladi.

• Oddiy to’pgulda gulpoya shoxlanmaydi.Olma, nok, gilos, olchaning to’pguli oddiy qalqonsimon bo’ladi. Bularda turlicha uzunlikdagi gulbandli gullar kalta gulpoyada navbat bilan joylashadi. Bu gullarning yuqori qismi bir xil tekislikda bo’ladi.Karam, rediska, jag’-jag’ va qurttananing gullari to’pgul gulpoyaga uzun bandi bilan birlashgan. Buni oddiy shingil deyiladi.

Sabzi, ukrop, petrushka, shashir va bodiyon shoxlangan murakkab soyabonga ega. Boshoqli o’simliklarning ko’pchilii ( bug’doy, arpa, javdar va bug’doyiq kabilar) da ikkita-uchta gul birlashib, oddiy boshoqcha hosil qiladi. Bunday boshoqchalardan bir nechtasi umumiy gulpoyaga birikib, murakkab boshoq hosil qiladi.

• Sabzi, ukrop, petrushka, shashir va bodiyon shoxlangan murakkab soyabonga ega. Boshoqli o’simliklarning ko’pchilii ( bug’doy, arpa, javdar va bug’doyiq kabilar) da ikkita-uchta gul birlashib, oddiy boshoqcha hosil qiladi. Bunday boshoqchalardan bir nechtasi umumiy gulpoyaga birikib, murakkab boshoq hosil qiladi.

Gullar ochilgan payt xushbo’y hid taratib hasharotlarni o’ziga jalb qiladi. Gullardan ular o’ziga kerak bo’lgan narsani – chang va xushbo’y asal shirasini oladi. Hasharotlar bitta gul bilan chekanib qolmaydi. Ularn guldan-gulga qo’nib, bir gulning changini ikkinchi guldagi urug’chi tumshuqchasiga olib o’tadi. Ular gullardagi chang va nektarni turli a’zolari yordamida olib o’tadi.

Hasharotlar yordamida changlanuvchilarga olma, o’rik, nok, beda, oqquray, g’o’za kabilar kiradi. Mevali daraxtlar va g’o’za gullaganda bog’bonlar va paxtakolar asalari qutilarini bog’larga va paxta dalalariga olib chiqishadi.Bundan maqsad, birinchidan, gullarni changlatib, mo’l hosil olish bo’lsa, ikkinchidan, yaxshi sifatli, xushbo’y asal yetishtirish.

Shunday o’simliklar borki, ularning guli faqat shamol yordamida changlanadi. Bunday o’simliklarning guli ko’rimsiz, mayda va hidsiz bo’ladi. Chang shamol yordamida bir guldan boshqa gulga o’tsa, bunday o’simliklar shamol yordamida changlanadigan o’simliklar deyiladi. Shamol yordamida changlanadigan ko’pgina o’simliklar avval gullab, keyin barg chiqaradi.

• Bug’doy shamol yordamida changlanadigan o’simlikdir. U ikki jinsli o’simlik. Uning gullari murakkab boshoqda o’rnashgan bo’lib, changchilari boshoqdan tashqarida osilib turadi. Shamol esgan vaqtda tebrangan changchi gullardagi changdonlar bir-biriga urilib yoriladi va ulardan chang sochiladi.Shamol yordamida bu changlar boshoqdan urug’chi gulning tumshuqchasiga o’tadi. Bordi-yu, shamol esmay chang boshoqdagi hamma tumshuqchlarga tushmay qolsa, u holda siyrak donli boshoq hosil bo’ladi va hosildorlik oasayib ketadi

Agar o’simliklarning guli chetdan va o’z-o’zidan changlamasdan odamlar tomonidan changlantiriladigan bo’lsa, uni sun’iy changlanish deyiladi.Sun’iy changlatishda yetilgan boshqa yoki shu o’simlikning yetilgan guli tumshuqchasiga o’tkaziladi. Makkajo’xori gullari ko’pincha sun’iy yo’l bilan qo’shimcha hanglantiriladi.

• Sun’iy changlanish.

Kungaboqar, kartoshkagul, shuvoq, bo’tako’I, sachratqi, ermon, karrak kabi o’simliklarning guli asosan gulpoyasi uchidagi savatchada joylashgan. Savatchalarning atrofi o’rama bargchalar bilan o’ralgan. Bulardan tashqari, guli ko’zga uncha tashlanmaydigan anjir o’simligi gullari ham bor.

• Kungaboqar, kartoshkagul, shuvoq, bo’tako’I, sachratqi, ermon, karrak kabi o’simliklarning guli asosan gulpoyasi uchidagi savatchada joylashgan. Savatchalarning atrofi o’rama bargchalar bilan o’ralgan. Bulardan tashqari, guli ko’zga uncha tashlanmaydigan anjir o’simligi gullari ham bor.

Eng yirik gul.

• Eng yirik gul.
• 1818-yili Sumatra oroliga borgan tadqiqotchilardan doktor Arnold va Tomas Stafford Raffls ilk bor dunyodagi eng yirik gulga duch kelishadi. Uning 1 m keladigan diametri, 5 sm qalinlikdagi gultojbarglari, rangi, poyasi va bargining yo’qligi, qo’llansa hidi kuzatuvchilarda katta qiziqish tug’diradi.Tekshirishlar bu gulni boshqa o’simlikning uzun shirasi hisobiga yashashini ko’rsatgan. O’simlik topgan olimning nomi bilan-Raffleziya Arnoldi deb ataladi

• O’simliklar hasharotlar yrdamida changlanishga moslashganligi qaysi javobda to’g’ri ko’rsatilgan?

• E’tiboringiz uchun rahmat!