Respublihasi

8.k. Avtotebratgichli bloking-generator

8.1-rasmda avtotebratgichli bloking-generator sxemasi keltirilgan. U musbat teskari aloqali impulsli transformatorli kuchaytirgich bo‘lib, birlamchi w₁ chulg‘am VT1 tranzistorning

kollektor zanjiriga, ikkilamchi (w₂) chulg‘ami esa VT1

tranzistorning baza zanjiriga ulangan. Chiqish kuchlanishini

oshirish maqsadida w₃ uchinchi chulg‘am qo‘lanilgan.

Generatorda faza balansini ta'minlash maqsadida birlamchi

va ikkilamchi chulg‘amlari qarama-qarshi ulangan.

VT1 tranzistorning o‘zgarmas tok bo‘yicha rejimini baza tokini aniqlovchi R rezistor aniqlaydi. Vaqt belgilovchi RG- zanjiri bloking- generatorning pauza vaqti (t_p) ni aniqlaydi. Impuls chuqurligi

Q=10...100 bo‘lganidan impuls (t_i) vaqti pauza vaqtidan o‘nlab-

yuzlab marta kichik. Demak, vaqt doimiysi RG-zanjirning ( = R·G) amalda tebranish davrini aniqlaydi. Pauza vaqti quyidagi formuladan topiladi:

120

t_p  RG  ln(1 

^UG max _),

E_k  I_k0  R

^{bu yerda} U_{G max}

 E_k ^.

k

G

k

8.1-rasm. Avtotebratgichli bloking-generator sxemasi

Qiymatni baholashda

I_k0R  10...100 mV ^{, ikkinchi yig‘in-}

dining suratini hisobga olmasa ham bo‘ladi. Unda keltirilgan shartni inobatga olib, bloking-generator pauza vaqtini (davri va chastotasini) quyidagi ko‘rinishda hosil qilamiz:
t_p  RG  ln 2;

T  t_p;

ƒ  ¹ .

RG ln(2)

Bloking-generatorni uyg‘otish uchun quyidagi ikkita shart: faza balansi va amplituda balansi bajarilishi lozim:


^_k ^{ }_tr ^{ 360  k,}

k=0,1,2,... (BF);

^K_U

 1,

n  ^w1

(BA).

^{ n} w₂
VT1 tranzistorning aktiv rejimda ishlash, kuchaytirish K_i

koeffitsiyenti qiymati, o‘tkinchi jarayon davrida o‘rin almashgan

121

sxemadan amplituda balansini inobatga olsak, quyidagi kelib chiqadi:

K_{U } h_21e  R '_{n .}

ⁿ n  (R '_kir  R '_n )

Bundan ma'lum bo‘ladiki, amplituda balansini ta'minlash uchun:

^h21e

 n  (1  ^{R 'kir} )

R '

bo‘lishi kerak, bu yerda
^{R '}kir

_ ^Rkir

_n2

n
VT1 tranzistorining kirish

qarshiligining birlamchi chulg‘amga keltirilganligi,

n  ^w1 .

R '_n

_ R_n 2


n

,
1

w
bu yerda ¹

3

Bloking-generatorlar uchun tranzistorlarning tok bo‘yicha kuchaytirish koeffitsiyenti h_12e  (20...30).

8.2-rasmda avtotebratgichli bloking-generatori ishlash ta-

moyilining ossillogrammalari keltirilgan.

Ossillogrammalarni t₀=0 vaqtdan boshlab ko‘raylik. Avvalgi siklda zaryadlangan G kondensator deyarli nolgacha razryadlanadi

(VT1 tranzistor avvalgi siklda yopiq edi), t > t₀ da tranzistor VT1 ochila boshlaydi, kollektor toki I_k ortadi, kollektor chulg‘amida o‘zinduksiya EYK hosil bo‘ladi. Buning natijasida baza chul-

g‘amida ham EYK hosil bo‘ladi, «—» VT1 tranzistor-bazasiga ulangan. «+» esa kondensator G ga ulangan. VT1 tranzistorning

bazasidagi «—» potensiali baza tokini oshiradi, natijada, I_k ortadi, VT1 tranzistorni tojsimon ulab-uzish jarayoni ta'minlanadi, bu esa t₁ vaqtda to‘yinish bilan tugallanadi. Tranzistorni ulab-uzish

(t  t₀ yopiq vaqtdan, t  t₁ to‘yinishgacha) bosqichida impulsning

old fronti shakllanadi. Kondensator G dagi kuchlanish (U_C) kam o‘zgaradi, chunki old front unchalik katta emas. t₀—t₁ oraliqda VT1 tranzistor aktiv rejimida (K_i >>1), t₁—t₂ oraliqda esa to‘yingan rejimda K_i<1 va tranzistor signalni kuchaytirmaydi.

2o‘ngra t₁ amplituda balansi generatorda bo‘lmaydi, chunki

K_i<1, shuning uchun baza toki kollektor tokini boshqara olmaydi.

122

Ikkilamchi chulg‘amda in- duksiyalangan EYK ka- mayadi, natijada baza toki I_b

ham kamayadi va shu

bosqichida impuls toki shakllanadi. Baza toki I_b ning kamayishi baza chulg‘amida

o‘zinduksiya EYK hosil bo‘lishiga olib keladi, u I_b baza

tokining kamayishiga qar-

shilik ko‘rsatadi. EYK ta'sirida kondensator G to‘yingan VT1 tranzistorning EB si

orqali zaryadlanadi. R_eb kichik va zaryadlanish tezda bo‘ladi. Bunda bir vaqtda I_b baza toki

U_b baza kuchlanishi nolgacha

o‘zgaradi va t₂ vaqtda tran- zistor to‘yingan holatdan

chiqadi.

Natijada, u o‘zining ku- chaytirgichli xususiyatini qayta tiklaydi, keyingi aktiv rejimiga o‘tishda, t₂ vaqtda impuls shakllanishi tugal-

lanadi, so‘ng esa uning orqa fronti shakllanadi.

I_k


U_k

8.2-rasm. Avtotebratgichli bloking- generator ishlash ossillogrammasi.

t₂—t₃ vaqt intervalida I_k kollektor toki kamaya boshlaydi, baza chulg‘amida o‘zinduksiya EYK hosil bo‘ladi, qutblisi esa, aksincha,

tranzistorni yopishga harakat qiladi. Bunda tranzistor VT1 yopiladi va tojsimon jarayon shakllanadi, t₃ vaqtda u tugallanib, tranzistor yopiladi.

Bu intervalda VT1 tranzistor bazasidagi kuchlanish U_b > 0 bo‘lganda teshiklarning bazada so‘rilishi oxirgi vaqti bilan shartlangan

bo‘lib, VT1 tranzistor to‘yinishi bilan I_b teskari tok hosil bo‘ladi. VT1 tranzistor yopilishi momentida I_k kollektor toki noldan farqli bo‘lganligi uchun, u birdan yo‘q bo‘lmaydi. O‘zinduksiya EYK

hisobiga kollektor chulg‘amida kuchlanishi manba kuchlanishidan

123

ortiq bo‘ladi. U_k bunda 2·E_man bo‘lishi mumkin. Bu farqni yo‘qotish maqsadida sxemada VD_shR_sh shuntlovchi zanjir qo‘llanilgan.

t₃ dan so‘ng pauza shakllanadi va E_k dan R qarshilik orqali

kondensator G qayta zaryadlanadi. G kondensatordagi (U_C) kuchlanish asta-sekin kamayadi va U_C kuchlanish nolga keladi, sxema avvalgi t₀ vaqtga qaytadi va sxemaning yangi holati boshlanadi. Bloking-generator chiqish kuchlanishining real

ko‘rinishi 8.3-rasmda keltirilgan.

Bloking-generatorning impuls kengligini quyidagi formuladan hisoblash mumkin:

^timp
 L_k 

^{n  h}21e _ ⁿ 2

¹ ).

(
^Rkir ^Rn
Impuls frontining kengligi quyidagidan aniqlanadi:

t  3  n    (1  ^{R 'kir} ).

ƒ tr

R '_n

R^'  R^'

bo‘lganida, ^t

^{ 6  n  } ga teng.

^{kir n} ƒ tr

8.S-rasm. Avtotebratgichli bloking-generatorning chiqis
U

ossillogrammalari.