Research and publications

Рухсатларни бошқариш қурилмаси
Бошқарув сервери
Йўл ҳаракати хизмати 
транспорт логистикаси
Йўл ҳаракати 
хизмати 
Видоекузатув 
мосламалари билан 
мониторинг
Йўл ҳаракати 
хизмати енгил
автомобил 
транспортлари
Йўл ҳаракати хизмати 
Жамоат транспортлар
Йўл ҳаракати хизмати 
Пиѐдалар юриш муаммолари
1-расм. Интернетга уланиш умумий структураси ва бошқаришни 
тизимлаштириш.
Ушбу тузилмада, тармоқ трафиги рухсат қурилмаси орқали ташқи 
манбалардан ички манбааларга ва тескари тартибда, ички манбаалардан ташқи 
манбааларга 1-расмда кўрсатилган усуллар билан ўтади. Рухсат қурилмаси 
бошқарув серверига трафик ҳақида ахборот узатади. Бошқарув сервери ушбу 
ахборотни қайта ишлайди, уларни базада сақлайди, тақдим қилади, блоклаш 
учун буйруқлар беради. Бироқ, барча кириш қурилмалар(усуллар)нинг, ахборот 
йиғиш ва бошқариш усулларининг комбинацияси бирга ишлай олмайди. 
Ҳозирги кунда тармоқлараро алоқани таъминлашда IPv4 протоколи асосий 
протокол ҳисобланади. IP протоколи OSI моделининг учинчи поғонасига мос 
келади. Жўнатувчи ва қабул қилувчи ўртасидаги ахборот сарлавҳа ва фойдали 
хабардан иборат бўлган пакетларга ажратилади. Сарлавҳа – пакет қайердан 
қайерга кетиши, пакет ҳажми, фойдали хабар тури каби маълумотларни ўз ичига 
олади. Тармоқ трафигининг асосий қисми фойдали маълумотга эга бўлган TCP 
ва UDP протоколларидан таркиб топади. TCP ва UDP протоколлари OSI 
моделининг тўртинчи поғонасига мос келади. Aдрессдан ташқари, бу икки 
протокол сарлавҳаси жўнатилаѐтган хабар хизмат типини (application) аниқловчи 
порт номерини ўз ичига олади. 

---

568 
IP-пакетни линия (ѐки радиоалоқа) орқали юбориш учун тармоқ қурилмаси 
уни иккинчи поғона протоколига мослаштиради яъни инкапсуляция қилади. Бу 
типдаги протоколларнинг енг кенг тарқалгани Ethernet ҳисобланади. Ўтказгич 
орқали жўнатиш биринчи поғонада амалга оширилади. 
Учинчи ва тўртинчи сатҳдаги пакет сарлавҳасидаги адресслар, портлар, 
протоколлар, пакет узунлиги майдонлари маълумотларидан трафикни ҳисоблаш 
ва бошқариш учун фойдаланилади. Узатилаѐтган хабар ҳажми IP сарлавҳанинг 
―Length‖ (―Пакет узунлиги‖) майдонида жойлашади. Пакет фрагментацияси 
натижасида узатилаѐтган хабарнинг умумий ҳажми фойдали хабар ўлчамидан 
кўп бўлади. IP ва TCP/UDP майдонлари пакет умумий узунлигининг 2-10% ини 
ташкил этади. Aгар ҳар бир пакетдаги ушбу маълумотларни қайта ишлаш ва 
сақлаш зарур бўлса, бу учун катта ресурс талаб этади [5]. 
Бундай ѐндашув TCP каби протоколларда қулай ҳисобланади. Чунки, бу 
протоколда сеанс бошланишидан олдин синхронизация жараѐни бўлади ва 
бунинг ѐрдамида сеанс якунлангани каби маълумотларни олиш қулай 
ҳисобланади. Бундан ташқари бошқа протоколлар ҳам сеанс тугаллангани 
ҳақида ѐзувларни ―timeout‖ ѐки бошқа усуллардан аниқлаш имконига эга. 
Шуни таъкидлаш керакки, тармоқ ташкил этишда тармоқ қурилмаларида 
NAT (Network address translation)-тармоқ адресини ўзгартириш функцияси 
мавжуд бўлса, ички тармоқдаги барча компьютерлар тармоқ қурилмасига 
бириктириб қўйилган ягона ташқи IP-адрес билан ташқи тармоққа уланади. Бу 
вазиятда махсус механизм (NAT) IP-адресларни ва TCP/UDP портларни қурилма 
хотирасидаги динамик адреслар жадвали бўйича алмаштиради. Бундай 
конфигурацияда шуни ѐдда тутиш зарурки, тармоқнинг ички хостлари бўйича 
маълумотларни тўғри рўйхатини юритиш учун статистиканинг ҳисоби 
трансляциянинг натижаси, ички адресларни ―ошкор қилмайдиган‖ жойда амалга 
ошириш усули билан бажарилиши зарур [3].