Reja: Xususiy kapital, rezervlarning iqtisodiy mohiyati va hisobning vazifalari

---

9-bob
Xususiy kapital hisobi
Reja:
1. Xususiy kapital, rezervlarning iqtisodiy mohiyati va hisobning vazifalari.
2. Xususiy kapital, uning tarkibi, ustav kapitalini tashkil qilish manbalari va
uning harakatining hisobi.
3. Qo‘shilgan va zaxira kapital harakatining hamda taqsimlanmagan foydaning
hisobi.
4. Kelgusi davr xarajatlari va to‘lovlari rezervini tashkil etish va undan
foydalanishning hisobi.
5. Maqsadli moliyalashtirish va tushumlarning hisobi.
Tayanch iboralar
Xususiy kapital hisobi, xususiy kapital, ustav kapitali shaklla-
nishining hisobi, t a ’sischilar qarzlarining hisobi, emission
daromad, kurs farqining hisobi, rezerv kapitali, kelgusi davr
xarajatlari va to ‘lov rezervlari hisobi, sotib olingan xususiy
aksiyalar hisobi.
9.1. Xususiy kapital va rezervlarning iqtisodiy mohiyati
hamda hisobning vazifalari
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mavjud va yangi tashkil etilayot- 
gan korxonalar o ‘z moliyaviy va moddiy resurslarini mustaqil 
shakllantiradi. Bunday resurslar, odatda, korxona ta ’sischilari 
tom onidan o ‘z xususiy mulklarini ustav kapitaliga ulush sifatida 
q o ‘shish bilan yaratiladi.
Jum ladan, «Xususiy korxona to ‘g ‘risida»gi Q onunning 12- 
moddasiga ko‘ra pul, qim m atli qog‘ozlar, pul bilan baholanadigan 
boshqa mol-mulk yoki mulkiy huquqlar yoxud boshqa shaxsga 
beriladigan o ‘zga huquqlar xususiy korxonaning ustav fondiga 
q o ‘shiladigan hissa b o ‘lishi mumkin.
157

---

«Ferm er xo‘jaligi to ‘g‘risida»gi Qonunning 18-moddasiga ko‘ra 
pul, qimmatli qog‘ozlar, binolar, inshootlar, boshqa m ol-m ulk 
yoki pul bilan baholanadigan mulkiy huquqlar fermer xo‘jaligining 
ustav fondiga q o ‘yiladigan hissa bo‘lishi mumkin.
Y uqoridagilardan kelib ch iq ib , xususiy kapital h u q u q lar 
va im tiy o zlar olish u c h u n korx o n a m uassislari to m o n id a n
ta ’sis hujjatlariga m uvofiq q o ‘shilgan (to ‘langan) h am da korxo­
naning x o ‘jalik faoliyatini am alga oshirish u chun zarur b o ‘lgan 
m oddiy boyliklar, pul m ablag‘lari va xarajatlar m ajm uyidir. 
B o sh q ach a ay tg an d a, xususiy k ap ital va rezerv lar x o ‘ja lik
aktivlarining m anbalarini, ya’ni o ‘z mablagMarining m anbalari- 
ni ifodalaydi.
U m um an, xo‘jaliklar faoliyatida nafaqat xususiy kapitalning, 
balki rezervlaming o ‘m i ham katta.
Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etish konseptual 
asoslarining 52-bandida «Xo‘jalik yurituvchi subyekt va kreditorlar 
zararlarining oqibatlaridan q o ‘shim cha ravishda himoya qilishni 
ta ’minlash uchun zaxiralami (rezervlarni) vujudga keltirish zarur. 
Rezervlami hosil qilish va ulam ing miqdori haqidagi axborot 
qarorlar qabul qilishda foydalanuvchilar uchun ahamiyatlidir» 
deyilgan.
U m um an, kelgusi davr xarajatlari va to ‘lovlari rezervini tashkil 
etishdan maqsad kelgusi davrga tegishli b o ‘lgan xarajatlar va 
to 'lo v la r n i b ir m a ro m d a ish lab c h iq a rish yoki m u o m a la
xarajatlariga kiritish yo‘li bilan belgilangan tartibda jam g‘arishdan 
iborat.
U m u m an , kapital va rezerv lam in g x o ‘ja lik la r faoliyatidagi 
o ‘rn id an kelib ch iq ib hisob oldiga quyidagi vazifalar q o ‘yil- 
gan:
1. Xususiy kapital va rezervlam i tashkil etish va ulardan 
foydalanish ustidan nazorat.
2. Xususiy kapital va rezervlar tarkibidagi o ‘zgarishlami o ‘z 
vaqtida va to ‘g‘ri hisobga olinishini ta ’minlash.
3. M oliyaviy hisobot va rahbariyatni xususiy kapital va 
rezervlaming holati ham da ular tarkibidagi o ‘zgarishlar to ‘g‘risidagi 
axborotlar bilan ta ’minlash.
158

---