Reja: Reja: Shaхsning rivоjlanishi, tarbiyasi va ijtimоiylashuvi

Shaxs – ruhiy jihatdan sog'lom, o'z xususiyati va sifatlari (xulq-atvori) bilan boshqalardan farq qiladigan muayyan jamiyatning a'zosi bo'lib, ijtimoiy hayot mahsuli sifatida namoyon bo'luvchi hilqatdir. Inson shaxsining eng xarakterli tomonlaridan biri uning individualligidir. Individuallik deganda shaxs ruhiy xususiyatining qaytarilmaydigan birikmasi tushuniladi. Individuallik tarkibiga xarakter, temperament, ruhiy jarayonlarning o'tib borish xususiyatlari, hissiyotlar, faoliyat motivlari, tarkib topgan qobiliyatlar kiradi. Shaxsning rivojlanishi (shakllanishi) qiyin, murakkab jarayon bo'lib, u ko'plab ichki va tashqi ta'sirlar va omillar orqali ro'yobga chiqadi. Inson hayot ekan, butun umri davomida o'sib, rivojlanib, o'zgarib boradi. bolalik, o'smirlik va o'spirinlik yillarida shaxsning kamol topishi yaqqol ko'zga tashlanadi. Shaxs shakllanishi deganda biz shaxsning ham jismoniy ham aqliy va ma'naviy kamol topish jarayonini tushunamiz. Har bir jamiyatda shaxsning shakllanishi, kamol topishi muhim muammolardan hisoblanadi. Shu sababli shaxsning shakllanishi masalalariga to'g'ri yondashish uchun shaxsning tabiatini, tuzilishini, uning xulq-atvorini va unga ta'sir sabab va vositalarini bilish zarur. Shaxsning rivojlanishi va shaxs sifatida shakllanishiga bir qancha omillar ta'sir etadi. Bular irsiyat, ya'ni biologik omil hamda muhit, ta'lim va tarbiya, shaxs faoliyati (ijtimoiy omil) dir.

Shaxs bu insonning jismoniy tabiati emas,balki uning ijtimoiy sifatidir.Shaxs ehtiyojlari uning manfaatlari orqali namoyon bo’ladi.Manfaatlar esa uni maqsadli faoliyatiga yo’llaydi.Kishilarning ijtimoiy munosabatlari ularning xulqlarida eng avvalo manfaatlar tarzida namoyon bo’ladi.Bu esa o’z navbatida shaxs faoliyatining maqsadini,mazmuni va moxiyatini ifodalaydi.

Shaxs to’g’risidagi nazariyalar.

Karl Marks va F. Engels tomonidan asos solingan shaxs ijtimoiy faoliyat va munosabat sub’yekti va ob’yekti to’g’risidagi marksistik nazariyada asosiy e’tibor shaxs va jamiyatning o’zaro munosabatiga qaratilgan.Marksistik sotsiologiyada shaxsning moddiy faoliyati jarayonida yuzaga keluvchi va ongining muayyan xususiyatlarini aks ettiruvchi sub’yektiv jihatlari ko’proq tadqiq qilingan.
Amerika sotsiologlari T. Znanetskiy va Ch. Tomaslar asos solgan shaxs ijtimoiy xulqini o’z o’zini boshqarishning dispazitsion nazariyasida shaxs xayotidagi dunyoqarashlilik va qadriyatli normativ omillariga ko’proq axamiyat beriladi.Bu nazariyaga ko’ra shaxs ongi uning xayotiy o’rnini belgilaydi.Shaxs dunyoqarashi ,ijtimoiy qadriyati ,g’oyaviy va ma’naviy normalar uning faoliyatini belgilovchi asosiy omillardir.
Sotsiologiyada Amerikalik D.J.Mid va G.R.Mintonlar tomonidan asos solingan shaxsning roli nazariyasi xam diqqatga sazovor.Keyinchalik bu nazariya G.Merton va T.Parsons,G’arbiy Germaniya sotsiologi G.Darendorflar tomonidan yanada rivojlantirilgan.Bu nazariya ikki asosiy tushunchalar; shaxsning ijtimoiy mavqei va ijtimoiy roli orqali tushuntiriladi.Unga ko’ra ,xar bir inson muayyan ijtimoiy tizimda bir necha o’rinni egallashi mumkin.Xar bir egallangan o’rin ijtimoiy mavqe deb ataladi.Shaxs o’z xayoti davomida bir necha itimoiy mavqega ega bo’lishi mumkin.Binobarin bu o’rinlardan qaysi biridir uning asosiy ijtimoiy mavqeini belgilaydi.Bosh mavqe shaxsning egallab turgan mansabi bilan belgilanadi.