Pedagogika fanining kategoriyalari
Har qanday ilmiy bilimlar sohasining shakllanishi ushbu fan predmeti doirasidagi tushunchalarni rivojlanishi bilan bog‘liq. Ilmiy umumlashmalarni ifodalovchi asosiy pedagogik tushunchalar pedagogik kategoriyalar deb yuritiladi.
Pedagogika fanining asosiy kategoriyalarini ta’lim, tarbiya, rivojlanish, ma’lumot, pedagogik jarayon kabilar tashkil qiladi.
Pedagogik jarayon - bu ta’lim-tarbiya vazifalarini hal etish maqsadida kerakli vositalarni qo‘llagan holda pedagoglar va tarbiyalanuvchilarning o‘zaro hamkorligi asosida maxsus tashkil etilgan jarayondir. Pedagogik jarayon maxsus
tashkil etilgan mazmun va vositalar bilan bog‘liq amalga oshiriladi. Pedagogik jarayondagi tarbiya mazmuni va vositasi hamda pedagoglar va tarbiyalanuvchilar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar ushbu tizimni dinamik harakterga ega ekanligini ifodalaydi.
Ta’lim - bu o‘qituvchilar va o‘quvchilar hamkorligida bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirish, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish, o‘quvchilarni aqliy imkoniyatlarini rivojlantirish maqsadida maxsus tashkil etilgan jarayondir. Demak, ta’limni asosini inson kasb-kori uchun zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalar tashkil qiladi.
Tarbiya bolani butun hayoti davomida kechadigan, olingan bilim va tajribalari asosida xulq-atvor normalarini shakllanishi jarayonidir.
Ma’lumot esa, ta’lim-tarbiya natijasida o‘zlashtirilgan va umumlashtirilgan bilim, hosil qilingan ko‘nikma va malakalar hamda tarkib topgan ilmiy dunyoqarashlar majmuidir.
Rivojlanish insondagi sifat va miqdor o‘zgarishi bo‘lib, uning ma’naviy, ijtimoiy, ruhiy, jismoniy, aqliy turlari mavjud.
Pedagogik fanlar tizimi
Pedagogika fanining obyektlari xilma-xil bo‘lganligi sababli, ushbu obyektlarni o‘rganish bilan shug‘ullanuvchi pedagogika fani sohalari pedagogik fanlar tizimini tashkil etadi. Pedagogika fanining rivojlanishi natijasida pedagogik fanlar tizimi shakllandi. Ularga quyidagilar kiradi: umumiy pedagogika, maxsus pedagogika, qiyosiy pedagogika, ijtimoiy pedagogika, yosh pedagogikasi, oila pedagogikasi, xalq pedagogikasi va boshqalar.
Umumiy pedagogika - pedagogik borliqdagi pedagogik tizim ichida kechadigan ta’lim, tarbiya, rivojlanish jarayonlarini maqsadini, mazmunini, metod va vositalarini hamda shaklini o‘rganuvchi fandir. Umumiy pedagogika pedagogikaning umumiy asoslari, ta’lim nazariyasi, tarbiya nazariyasi, pedagogik menejment bo‘limlaridan iborat. Ushbu bo‘limlarni pedagogikaning mustaqil sohasi nuqtayi nazaridan qarasak, unda pedagogikaning umumiy asoslari - umumpedagogik jarayondagi ta’lim, tarbiya, rivojlanishning umumiy qonuniyatlarini; Ta’lim nazariyasi - umumpedagogik jarayondagi ta’lim jarayonini mohiyatini, didaktik qonuniyatlarini, prinsiplarini, maqsadini, mazmunini, metod va vositalarini hamda tashkil etish shakllarini; Tarbiya nazariyasi - umumpedagogik borliqdagi tarbiya jarayonining o‘ziga xos xususiyatlarini, qonuniyat va prinsiplarini, metod va vositalarini; Pedagogik menejment esa pedagogik tizimni boshqarish qonuniyatlarini va prinsiplarini hamda boshqarish shakl va metodlarini o‘rganadi.
Maxsus pedagogika - aqliy, ruhiy, jismoniy rivojlanishida nuqsoni bor bolalarni o‘qitish va tarbiyalash qonuniyatlarini, prinsiplarini, maqsadini, mazmunini, metod va vositalarini hamda shaklini o‘rganuvchi fandir.
Ijtimoiy pedagogika - jamiyatning tarbiyaga, tarbiyaning jamiyatga ta’siri natijasida shaxsni ijtimoiylashuvi qonuniyatlarini, mexanizmlarini, prinsiplarini, mazmunini, metod va shakllarini o‘rganuvchi fandir.
Qiyosiy pedagogika - turli mamlakatlarning ta’lim-tarbiya tizimini, maorif taraqqiyotini taqqoslashni o‘rganuvchi pedagogikaning mustaqil sohasidir.
Xalq pedagogikasi - turli xalq, millat va elatlarning xalq og‘zaki ijodidagi ta’lim-tarbiya to‘g‘risidagi pedagogik g‘oyalarning mohiyatini, mazmunini o‘rganuvchi pedagogikaning mustaqil sohasidir.
Yosh pedagogikasi - turli yoshdagi bolalarni individual va yosh xususiyatlarini inobatga olib, ularni o‘qitish va tarbiyalash qonuniyatlarini o‘rganuvchi fandir.
Pedagogika tarixi - turli tarixiy davrlardagi pedagogik g‘oyalarni, ta’lim va tarbiya tizimi taraqqiyoti masalalarini pedagogika tarixi tadqiq qiladi.
Oliy o‘quv yurtlaridagi o‘quv-tarbiyaviy jarayon qonuniyatlarini oliy maktab pedagogikasi tadqiq qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |