Reja: Og’iz bo’shlig’ida, me’da va ichakda ovqat hazm bo’lishining xususiyatlari

Turli yoshdagi bolalar sutkalik siydik miqdori.
Buyrak bolalarda kattalarga qaraganda pastroqda turadi. Shunda ham o‘ng 
buyrak chap buyrakka qaraganda pastroqda joylashgan.
13 yoshgacha buyraklarnipg vazni, tuzilishi, funksiyasi o‘zgarib boradi. 
Yangi tug‘ilgan bolada buyrakning vazni 11-12 g, 1 yoshda 36-27 g, 5 yoshda 55-
56 g, 7 yoshda 82-84 g, 13 yoshda 100-102 g, 15 yoshda 115- 120 g boiadi.
Bola o‘sib rivojlangan sari buyrak massasi va fiziologik xususiyatlari o‘zgarib 
boradi, lekin bu jarayonlar ayniqsa bola hayotining birinchi yilida 13-15 yoshida 
(balog‘atga yetilishi) va 20 yoshida sezilarli darajada bo‘ladi. Yosh ulg‘aygan sari 
qovuqning hajmi 200 ml. ga teng bo‘lsa, 10 yoshh bolalarda 600 ml. ga 12 yoshli 

---

bolalarda esa 1000 ml. ga teng bo‘ladi. Biroq qovuq butunlay to‘lmasdan turib siydik 
chiqarilishi mumkin.
Emadigan bolalarda siydik hosil bo'lishi bola tanasining har sathiga 
hisoblaganda kattalarnikidan 2-3 marta ortiq bo‘ladi. 7-9 yoshgacha kamayib jinsiy 
balog‘at yoshida bir oz ortadi. 1-3 yoshda bir kecha-kunduzda 760-820 sm
3
, 5-6 
yoshda 1 dm
3
, 7-8 yoshgacha 1-3 dm
3
, 12-13 yoshgacha 1,9 dm
3
siydik hosil bo‘ladi.
Bolalarda moddalar almashinuvi jadal borganidan siydikning tarkibi 
kattalarnikidan farq qiladi, tarkibida organik moddalar va mineral tuzlar nisbatan 
kam bo‘ladi. Yosh ortishi bilan siydikning tarkibi va xossasi o‘zgarib boradi. 
Bolalarda siydik voyaga yetgan odamlarga nisbatan ko’p ajraladi, siydikni 
chiqarilishi bolalar ratsionida nisbatan katta miqdorda suv va uglevodlarning 
bo’lishi va suv almashinuvining jadal kechishi hisobiga juda tez va ko’p bo’ladi.
Faqat tug’ilganidan keyingi birinchi 3-4 kunlari ajraladigan siydikni miqdori 
unchalik ko’p bo’lmaydi. Bir oylik bolalarda bir kecha-kunduzda 350-380 ml siydik 
ajraladi, bir yoshgacha bo‘lgan bola bir sutkada 350-380 ml, bir yoshda 750 ml, 4-5 
yoshda 11 atrofida, 10 yoshda 1,5 litr, 15-16 yoshda 2 litr siydik ajratadi.
Yangi tug’ilgan bolalarning siydigi o’ta kislotali reaksiyaga ega bo’lsa, yosh 
ulg’ayishi bilan siydikning reaksiyasi kuchsiz kislotali bo’ladi va siydikning 
reaksiyasi bola iste’mol qilayotgan ovqatlar xarakteriga ham bog’liq holda 
o’zgaradi. Ko’plab go’shtli ovqatlar iste’mol qilinganida organizmda ko’plab 
kislotali almashinuv mahsulotlari hosil bo’ladi, shunga mos holda siydik ham ancha 
kislotali bo’ladi.
Bolalar o’simlik dunyosi oziqalari bilan oziqlanganda, ularning siydigini 
reaksiyasi ishqoriy tomonga og’adi.
Yangi tug’ilgan bolalarning buyraklari epiteliyasini o’tkazuvchanligi juda 
yuqori, shu sababli ham ularning siydigini tarkibida oqsillar uchraydi, lekin, 
astasekin sog’lom bolalar va voyaga yetgan odamlarning siydigi tarkibida oqsil 
saqlanmaydi. Bolalarning hayotining 3-4 oyi mobaynida siydigi tarkibida 
mochevina voyaga yetgan odamlarnikidagiga nisbatan kam. Mochevinaning 
miqdori sekin-asta orta boradi va bu ko’rsatkich ikki yoshli bolalarda ikki martaga 
ortadi. Yosh ulg’ayishi bilan bolalarni siydigidagi mochevinaning miqdori orta 
boradi va siydik kislotasining miqdori kamaya boradi. Bolalar organizmida 
mochevinadan natriy ionlari va xloridlar juda yengil qonga so’riladi, shu sababli 
ham emadigan bolalar siydigida xloridlar voyaga yetgan odamlarnikidagidan 10 
baravar kamdir. Yosh bolalar siydigi tarkibidagi xloridlarni miqdori yosh ortishiga 
mos holda orta boradi. Bolalar organizmi natriy elementinini ushlab qolish 
xususiyatiga egadir.
Yuqorida qayd qilinganidek, yosh ulg’ayishi bilan siydik tarkibidagi 
natriyning miqdori orta boradi, 6 yoshdan 14 yoshgacha bo’lgan bolalarningning bir 
kechakunduzlik siydigi tarkibida natriyning miqdori 2 g dan 5 g gacha o’zgarib 
turadi, voyaga yetgan odamlarning 1 l siydigi tarkibida 3-5,2 g natriy saqlanadi. 
Bir yoshda siydik ajratishga shartli refleks hosil bo'lmaydi, shu sababh bola 
siydik tutib turolmaydi, chunki siydik chiqarish nerv markazlari yaxshi 
rivojlanmagan bo‘ladi. 2 yoshdan boshlab siydik tutib turishga shartli refleks hosil 
bo‘la boshlaydi va tobora rivojlanib boradi. 

---