Reja: Og’iz bo’shlig’ida, me’da va ichakda ovqat hazm bo’lishining xususiyatlari

Siydik hosil bo’lish mexanizmi.
Buyrakda siydik hosil bo’ishi ikki davr (faza)ga bo’linadi. Birinchi davr - 
fíltratsiya davri deyilib, u birlamchi siydik hosil bo’lishidan iborat. Birinchi faza – 
filtrlanish. Bu bosqichda buyrak tanachasining kapillyarlar koptokchasidagi bosim 

---

bilan buyrak tanachalari kapsulasi orasidagi bosimlarning farqi hisobiga buyrak 
tanachalari kapsulasi yuzasiga qondagi moddalarning filtrlanishi yuz beradi.
Kapsula yuzasiga qon plazmasidan suv, neorganik tuzlar, mochevina, siydik 
kislotasi, glyukoza, aminokislotalar filtrlanadi. Oqsillar kapsula yuzasiga o’tmaydi 
va qonda qoladi. Kapsula yuzasiga tushgan filtrat birlamchi siydik deb yuritiladi. 
Shumlyanskiy kapsulasi bo'shligiga o‘tadi. Bu jarayoning o’tishi kapillyarlardagi 
bosimning yuqori, kapsuladagi bosimning past bo’lishiga bog’liq. Birlamchi 
siydikning tarkibi qon plazmasining tarkibiga yaqin bo’lib, unda faqat oqsil 
bo’lmaydi. Chunki u kapillyar qon tomirlarining devoridan filtrlanib o‘tmaydi.
Kapsuladagi birlamchi siydik kalvasimon kanalchalarga o’tadi. Bu 
kanalchalarning 
devori 
orqali 
birlamchi 
siydik 
tarkibidagi 
qand 
va 
aminokislotalarning hammasi, suv va mineral tuzlarning ko‘p qismi, ya’ni 98,5-99% 
i vena tomirlariga qayta so'riladi. Bunga reabsorbtsiya jarayoni deyilib, bu siydik 
hosil bo‘lishining ikkinchi davri hisoblanadi. Kanalchalarda qolgan siydik 
ikkilamchi siydik deyilib, lining tarkibida moddalar almshinuvi natijasida 
to‘qimalarda hosil bo‘lgan qoldiq mochevina, kreatinin kabi chiqindi moddalar, 
ma’lum miqdorda tuzlar va suv bo‘ladi.
Siydik hosil bo’lishining ikkinchi fazasida birlamchi siydik tarkibidagi suv va 
boshqa moddalarning qayta qonga so’rilishi-reasorbtsiya yuz beradi. Birlamchi 
siydik qonga suv, ko’plab tuzlarni, glyukoza, aminokislotalar va boshqa moddalarni 
beradi. Mochevina, siydik kislotasi qayta so’rilmaydi.
Qayta so’rilishdan tashqari, buyrak kanalchalarida faol sekretsiya jarayoni 
ham yuz beradi. Kanalchalarning sekretorlik funksiyasi tufayli organizmdan 
qaysidir sabablar bilan kapillyarlar to’ridan kapsula yuzasiga filtrlanaolmagan 
moddalar chiqarib yuboriladi (bo’yoqlar, dorivor moddalar).
Qayta so’rilish va siydik kanalchalarining faol sekretsiyasi natijasida bir 
kechakunduzda voyaga yetgan odamlarda 1,5 litr haqiqiy (ikkilamchi) siydik hosil 
bo’ladi. 
Katta odamda bir kecha-kunduzda o‘rtacha 100 litr birlam chi siydik filtrlanib, 
uning 98,5-99 litri kalavasimon kanalchalar devori orqali qonga qayta so‘riladi, 
qolgan 1-1,5 litri ikkilamchi siydik sifatida tashqariga ajratiladi.
Buyrak qon bilan mo‘l-ko‘l ta’minlangan organdir. Odamning atigi 300 g 
keladigan buyraklari tomirlaridan 24 soatda 800-900 litr qon ya’ni oyoqdan qancha 
qon o‘tsa, buyrak tomirlardan ham shuncha qon o‘tadi.