Reja. Murakkab oqsillar

9-rasm. Gemoglabin molekulasida gem va globinning bog‘lanishi.

Bular oqsil bilan bog‘langan rangli gruppasi har xil organik birikmalar sinfiga kiradi va o‘z tarkibida turli metallar – temir, mis, magniy, molibden yoki rux tutadi. Shuning uchun bunday oqsillar metalloproteidlar deb ham ataladi. Xromoproteidlarga qon tarkibidagi gemoglobin misol bo‘lib, uning oqsili - globin "gem" deb nomlanuvchi prostetik gruppa bilan bog‘langan. Bu gruppa temir tutuvchi murakkab azotli birikmadir.

Nuklein kislotalar - ko‘p sonli nukleotidlarning birikishidan hosil bo‘lgan makromolekula. U 1868 yilda shveysariyalik biolog olim Fridrix Misher tomonidan kashf etilgan. U qon elementi leykotsitlar yadrosidan fosforga boy noma’lum birikmani ajratib olib, unga nuklein nomini beradi. Lekin uzoq yillar bu yangilik biolog olimlarni e’tiborini jalb qilmadi. 1891 yilda nemis olimi Kossel bu moddalarni gidroliz qilib, ular uch xil komponentdan: purin va primidinlar qatoriga kiradigan geterotsiklik azotli asoslar, uglerod va fosfat kislotadan tashkil bo‘lganligini aniqladi Nuklein kislotalarga DNK (dezoksiribonuklein kislota) va RNK (ribonuklein kislota) molekulalari kiradi. Uning miqdori o‘simliklarda umumiy oqsil miqdorining 10 % dan oshmaydi. Masalan, oqsil ko‘p bo‘lgan o‘simlik loviyada oddiy oqsil 20-30% bo‘lsa, murakkab oqsil 2-3 % ni tashkil etadi. Shunga qaramasdan, nuklein kislotalar shu organizmda sintezlanadigan oqsillarning aminokislota tarkibi va strukturasini belgiluvchi informatsiyani saqlaydi, hamda uning sintezini ta’minlaydi.

Nuklein kislotalarning kimyoviy strukturasi birinchi marta 1929 yil Kossel va 1931 yilda Leven tomonidan aniqlangan. Nuklein kislotalar mononukleotidlardan tashkil topgan. Nukleotidlar esa gidrolizlanganda (kislota, ishqor yoki ferment ta’sirida) bir molekula fosfat kislota ajratib nukleozidlarga aylanadi, nukleozid esa bir molekula pentoza (DNKda dezoksiriboza, RNKda riboza) va bir molekula azotli asosning birikmasidir.

nuklein kislotalar (polinukleotidlar)
fosfat polinukliotidaza
mononukleotidlar




fosfat nukleotidaza

N₃RO₄

nukleozidlar

pentoza

fosfat nukleozidaza

azotli asos

Nuklein kislotalar tarkibiga kiruvchi azotli asoslar ikki xil bo‘ladi: purinli va pirimidinli asoslar.