Reja. Murakkab oqsillar

12-rasm. Nuklein kislotalarning elementar tarkibi.
Adenil kislotasi fosfat kislota qoldig‘iga bitta yoki ikkita fosfat kislota qoldig‘i biriktirib adenozindifosfat (ADF) yoki adenozintrifosfat (ATF) hosil qiladi.

ATFdagi yuqori energetik bog‘ning gidrolizi hisobiga 30 kDj/mol energiya ajralib chiqadi.

ADF va ATF dan tashqari yuqori energitik bog‘larga ega bo‘lgan boshqa birikmalar malum: argininfasfat, fosfoglitserin kislota, atsetilkoferment A va boshqalar. Bu moddalar modda almashinishi uchun nihoyatda muhim bo‘lib, nafas olish, bijg‘ish va fotosintez to‘plangan energiya sarflanadi. Malum fermentlar tasirida fosforli va boshqa guruhli yuqori energetik bog‘lar boshqa moddalarga o‘tkazilishi mumkin.

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari fermentlari tarkibiga kiruvchi ayrim nukleotidlarda purinli yoki pirimidinli asoslar o‘rnida vitaminlar bo‘ladi (masalan, nikotin kislotasining amidi). Shunday qilib murakkab nuklein kislotalarning ayrim tarkibiy qismlari ham malum fiziologik funksiyalarni bajaradi.

Adenil kislotasi fosfat kislota qoldigiga bitta yoki ikkita fosfat kislota qoldigi biriktirib adenozindifosfat (ADF) yoki adenozintrifosfat (ATF) hosil qiladi.

ATFdagi yuqori energetik bogning gidrolizi hisobiga 30 kDj/mol energiya ajralib chiqadi.

ADF va ATF dan tashqari yuqori energitik boglarga ega bo’lgan boshqa birikmalar malum: argininfasfat, fosfogliserin kislota, asetilkoferment A va boshqalar. Bu moddalar modda almashinishi uchun nihoyatda muhim bo’lib, nafas olish, bijgish va fotosintez to’plangan energiya sarflanadi. Malum fermentlar tasirida fosforli va boshqa guruhli yuqori energetik boglar boshqa moddalarga o’tkazilishi mumkin.

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari fermentlari tarkibiga kiruvchi ayrim nukleotidlarda purinli yoki pirimidinli asoslar o’rnida vitaminlar bo’ladi (masalan, nikotin kislotasining amidi). Shunday qilib murakkab nuklein kislotalarning ayrim tarkibiy qismlari ham malum fiziologik funksiyalarni bajaradi. Barcha tirik organizmlarda (virus va bakteriyalardan tashqari) DNK hujayra yadrosida joylashgan. Sitoplazmada (mitoxondriya va xloroplastlarda) ozroq miqdorda uchraydi. DNK molekulasida azot asoslaridan adenin, guanin, sitozin, timin, uglevod komponentlaridan dezoksiriboza va fosfat kislota bo’ladi. Hujayra tarkibidagi DNK miqdori xromosomalar soniga bog`liq. DNKning molekulyar massasi juda katta bo’lib, bir necha o’n milliondan yuz milliongacha etadi.

DNK tarkibidagi nukleotidlarning o’zaro munosabati ma`lum qonuniyatlarga bo’ysunadi. Bu qonuniyatlarni Chargaff (AQSH) aniqlagan bo’lib, Chargaff qoidasi deb ataladi. 1. Adeninning molyar miqdori timinning molyar miqdoriga teng yoki ularning nisbati 1 ga teng: A=T yoki = 1

2. DNK tarkibidagi guaninning molyar miqdori sitozinning molyar miqdoriga teng yoki ularning nisbati 1 ga teng: G=S yoki =1

3. DNK dagi purin asoslari yig`indisi pirimidin asoslari yig`indisiga teng: A+G=T+S yoki =1

4. Purin va pirimidin asoslarining oltinchi uglerod atomidagi amin va keto guruhlari bir-biriga teng. G+T = A+S yoki = 1

5. DNK tarkibidagi guanin va sitozinning molyar konsentratsiyasi yig`indisining adenin va timinnning molyar konsentratsiyasi yig`indisiga bo’lgan nisbati o’zgaruvchan bo’ladi. Hayvonlar, o’simliklar va mikroorganizmlar DNK sidagi bu nisbat har xil bo’lganligi uchun u tur spetsifikligi koeffitsenti deb ataladi. 1953 yili D.Uotson va F.Krik Chargaff qoidasiga hamda Uilkinsning rentgenstruktura analizi ma`lumotlariga asoslanib, DNKning struktura modelini yaratdilar.