Reja: Kirish. I bob. XIX asr musiqa madaniyati rivoji

Mavzu: XIX-asr ikkinchi yarmida rus musiqa madaniyati.
Reja:
Kirish.
I BOB. XIX asr musiqa madaniyati rivoji.
I.1. Rus musiqa jamiyatlarini tashkil topish faoliyati.
I.2. Qudratli to’da to’garagini tashkil topishi.
II BOB. Peterburg maktabi namoyondalari.
II.1. A.P.Borodin hayoti va ijodi.
II.2. A.P.Borodinning “Bahodirlar” simfoniyasi.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
Ilovalar.

Kirish
Mavzuning maqsadi: Rus musiqasi XIX asrning ikkinchi yarmida bosib o`tgan tarixiy jarayon uning umuminsoniyat tarixida tutgan o`rni bilan tanishtirish, musiqiy tarixiy bilimlarni boyitish , musiqa san`atining tarixi bilan jamiyat taraqqiyotining bog`liqligini tushuntirish, rus musiqasini qadimiy davrlarda qay darajada rivojlanganligini ulug` kompozitorlar nomlarini va ularning musiqa ilmida yaratgan kashfiyotlari hamda uni rivojlantirishdagi hissalarini bilish.

I.BOB.XIX asr musiqa madaniyati rivoji.
I.1.Rus musiqa jamiyatlari tashkil topish faoliyati.
XIX asr Rossiya madaniyati uchun misli ko'rilmagan yuksalish davri bo'ldi. 1812 yildagi Vatan urushi rus jamiyatining butun hayotini qo'zg'atib, milliy o'z-o'zini anglash tuyg’usini shakllanishini tezlashtirdi. Bir tomondan, u Rossiyani yana G'arbga yaqinlashtirdi, ikkinchidan, G'arbiy Evropa ijtimoiy fikr oqimlari bilan chambarchas bog'liq bo'lgan Evropa madaniyatlaridan biri sifatida rus madaniyatining shakllanishini tezlashtirdi. XIX asrning birinchi yarmida Rossiyaning madaniy rivojlanishi mamlakatning Evropa siyosatidagi faol ishtiroki bilan belgilandi; ijtimoiy fikrning oppozitsion va inqilobiy oqimlarining paydo bo'lishi; krepostnoylik kabi rus hayotining azaliy poydevorining zaiflashishi.
G'arb falsafiy va siyosiy ta'limotlari rus haqiqati bilan bog'liq ravishda rus jamiyati tomonidan o'zlashtirildi. Frantsiya inqilobi xotirasi hali ham yangi edi. Rus tuprog'iga kiritilgan inqilobiy romantizm davlat va ijtimoiy tuzilish muammolariga, krepostnoylik huquqiga va boshqalarga katta e'tibor qaratdi.
G'arbliklar Rossiyani Evropa jamiyatining bir qismi sifatida qabul qildilar va mamlakatni Evropa yo'li bo'ylab rivojlanishini, ijtimoiy va siyosiy tuzilishda liberal islohotlarni amalga oshirishni qo'llab-quvvatladilar. Slavofillar G'arbdan farqli o'laroq, Rossiyaning o'ziga xos rivojlanish yo'lini ta'kidladilar, madaniyatning milliy xususiyatiga ishora qildilar, begona ta'sirlarga nisbatan tanqidiy munosabatlarga qarshi kurashdilar.
Mamlakat ijtimoiy tafakkuridagi ushbu hodisalarning barchasi asosan rivojlanishni belgilab berdi, badiiy madaniyat XIX asr Rossiyasi avvalambor, ijtimoiy muammolarga, jurnalistikaga diqqat bilan qarashdi. O'z urf-odatlari, axloqi, qadriyatlari va ehtiyojlariga ega oddiy odamlar madaniyat va san'atning asosiy mavzusiga aylanmoqda. Va 19-asr haqli ravishda "oltin asr" deb nomlanadi, bu davr rus madaniyati va adabiyoti nafaqat o'ziga xoslik kasb etadi, balki o'z navbatida jahon madaniyatiga jiddiy ta'sir ko'rsatadi.
Ta'lim va ma'rifat. Jamiyatning ta'lim darajasi mamlakat madaniy holatining ko'rsatkichlaridan biridir. Rossiyada 18-asr oxiri va 19-asr boshlarida bu juda past edi.Iskandar I hukumati davlatning sinfdan tashqari ta'lim tizimini yaratdi: bir yillik cherkov maktabi, uch yillik okrug maktablari va etti yillik gimnaziyalar tashkillandi. Nikolay I yopiq sinfga asoslangan ta'limni tashkil etdi: dehqonlar uchun cherkov maktablari, savdogarlar, hunarmandlar bolalari uchun tuman maktablari, gimnaziyalar, zodagonlar va amaldorlarning farzandlari uchun kadet korpusi. Faqat o'rta maktab ta'limi yoki maxsus zodagonlarni bitirishi ta'lim muassasalari universitetlarga kirish huquqini berdi.
1811 yildan boshlab Tsarskoye Selo litseyi namunaviy ta'lim muassasasiga aylandi, uning dasturi universitetga mos keldi. Yozuvchilar A.S.Pushkin, M.E.Saltikov-Shchedrin, A.Delvig litseyda ta'lim olishgan; diplomatlar A. Gorchakov va N. Girs; Ta'lim vaziri D. Tolstoy va boshqalar. Uy sharoitida ta'lim tizimi keng tarqalgan bo'lib, unda asosiy e'tibor chet tillari, adabiyot, musiqa, rasm, jamiyatdagi o'zini tutish qoidalarini o'rganishga qaratildi. 19-asrning birinchi yarmida Rossiyada ayollarning ta'lim tizimi mavjud emas edi.

Ko'pgina davlat arboblari o'qimishli odamlarga bo'lgan ehtiyoj ortib borayotganidan xabardor edilar, ammo shu bilan birga ular keng ma'rifatdan qo'rqardilar, chunki aynan o'qimishli odamlar orasida erkin fikrlash va o'zgarishga intilish keng tarqalmoqda. "Odamlar o'z tushunchalari doirasiga monarxlar bilan bir qatorda tushmasligi va keyinchalik ularning kuchini zaiflashtirishga kirishmasligi uchun ma'rifatga shoshilmaslik kerak", - deya izohlaydi A. Benkendorf. XIX asr rus ijtimoiy-siyosiy davriy nashrlarining jadal rivojlangan davri edi. Ijtimoiy fikrning turli yo'nalishlari tarafdorlari o'rtasida bahs-munozaralar olib borilgan etakchi jurnallar davlat va jamiyat hayotidagi eng muhim voqea va hodisalarni baholab, ruslarning eng yirik mutafakkirlari, yozuvchilari, shoirlari, tanqidchilarining asarlari, asarlarini nashr etdi - "Evropa byulleteni", "Zamonaviy" Ichki yozuvlar ". Davriy nashrlar va adabiyotlar jamiyat ma'rifatiga, mamlakat aholisining siyosiy madaniyati va huquqiy ongining o'sishiga hissa qo'shdi.

Bu 19-asrni rus madaniyatining "oltin davri" deb aniqlashga imkon bergan adabiyotning gullab-yashnashi edi. 19-asrning birinchi yarmidagi adabiyotda uning keyingi rivojlanishini belgilovchi o'sha asosiy tamoyillar shakllandi: milliylik; yuksak gumanistik ideallar; fuqarolik; milliy o'ziga xoslik hissi; vatanparvarlik; ijtimoiy adolatni izlash.

18-19 asrlar oralig'ida klassitsizm sentimentalizmga yo'l ochdi. 1812 yilgi qahramonlik voqealari romantizmning paydo bo'lishiga hissa qo'shdi. 19-asrning ikkinchi choragida Evropa adabiyotida realizm o'z o'rnini topa boshladi. Rossiyada A.S.Pushkin realizm asoschisiga aylandi. Evgeniy Onegindan keyin ushbu badiiy usul hukmronlik qildi.

19-asr boshlarida teatrlarda klassitsizm va sentimentalizm ustun keldi, keyinchalik romantik pyesalar paydo bo'ldi. Rossiya sahnasidagi romantizm P.S.ning nomi bilan bog'liq. Romantik qahramon obrazini yaratgan Shiller dramalari bilan o'ynashi bilan tanilgan Mochalov edi. Pavel Stepanovich Mochalov 19-asrning 30-40-yillarida rus adabiyoti ta'siri ostida realistik an'analar o'rnatdi. Rossiyaning madaniy hayotidagi katta voqea 1836 yilda Nikolay Gogolning "Bosh inspektor" dramasining sahnalashtirilishi bo'ldi. Rossiyada realistik aktyorlik maktabining shakllanishi M.S. Cheepkin nomi bilan bog'liq. Mixail Semenovich Cheepkin 19-asr oxiri K.S.ning "teatr inqilobi" ga guvoh bo'ldi. "Inqilob" ning mohiyati o'yin uslubi, yolg'on pafos, deklamatsiya, sahnalashtirish konventsiyalari tizimidan voz kechish edi. Moskva badiiy teatri 19-asr rus teatrining eng yaxshi an'analarini va aktyorlar ansamblini yaratishni o'z ichiga olgan yangi g'oyalarni organik ravishda birlashtirdi, personajlar psixologiyasiga kirib borish talablarini oshirdi. XIX asrning o'rtalarida - ikkinchi yarmida rus teatrining rivojlanishi A.N.ning nomi bilan uzviy bog'liqdir. Ostrovskiy, uning dramalari bugungi kungacha Maliy teatri sahnasini tark etmaydi.
Musiqa. 19-asrning birinchi yarmida mumtoz musiqaning barcha asosiy janrlari: opera, romantika, simfoniya, etyudlar, xorlar, torli kvartetlarning asoschisi M.I.Glinka nomi bilan bog'liq bo'lgan milliy musiqa maktabi tug'ildi. U Evropa musiqa madaniyatining klassik kanonlarini rus xalq kuylari bilan birlashtirdi. Mussorgskiyning "Boris Godunov", Borodinning "Knyaz Igor", Rimskiy-Korsakovning "Qorqiz"asarlari rus va jahon san'atining durdona asarlari sifatida qaralmoqda.
Rus musiqasida alohida o'rinni P.I.Chaykovskiy 19-asr rus adabiyotiga xos bo'lgan ichki dramatizm va insonning ichki dunyosiga bo'lgan e'tiborni o'z asarlarida mujassam etgan. Kompozitor o’lmas asarlar yaratgan "Evgeniy Onegin", "Charodeyka", "Mazepa" operalari bunga misoldir.
19-asrda rus madaniyatining eng katta yutuqlari rus jamiyatining milliy o'zini o'zi anglashining o'sishi, ta'lim, ilmiy-texnik taraqqiyot tufayli yuzaga keldi. Jahon fondi ko'plab rus yozuvchilari, rassomlari, haykaltaroshlari, me'morlari, bastakorlarining asarlarini abadiy o'z ichiga oladi. Rus adabiy tilining shakllanishi va umuman, milliy madaniyatning shakllanishi jarayoni nihoyasiga etdi. XIX asr Rossiya uchun misli ko'rilmagan yuksalish va farovonlik davriga aylandi. Agar 18-asrda Rossiya butun dunyoga baland ovoz bilan o'z mavjudligini e'lon qilgan bo'lsa, 19-asrda u eng yuqori va sharafli joylardan birini egallab, tom ma'noda jahon madaniyatiga kirib keldi.
19-asr rus musiqasi odatda ikki davrga bo'linadi: oldin buyuk bastakor M.I.Glinkaning paydo bo'lishi , va keyin. Erta romantizm davridan oldin yoki "Glinkadan oldin" rus musiqasida klassik davr boshlanadi.
I davr. "Glinkadan oldingi" davr. Asr boshlarida rus musiqasida klassitsizm va romantizmning ikki uslubi aralashmasi hukmronlik qildi. 19-asrning birinchi yarmida Rossiya uchun Vatan urushi, dekabristlar qo'zg'oloni kabi keng ko'lamli voqealar sodir bo'ldi; jamiyatda qisqa vaqt oldin sodir bo'lgan Buyuk Fransuz inqilobi g'oyalari tarqaldi. Bularning barchasi mamlakat madaniyatiga ta'sir qilmasligi mumkinmas edi.
19-asr rus musiqasining eng mashhur yo'nalishlari: "shahar" qo'shig'i. U nihoyat 19-asrga kelib shakllandi. Ko'pincha bunday qo'shiqlar shoirlarning she'rlariga nomsiz havaskorlarning oddiy gitara improvizatsiyasidan tug'ilgan (masalan, "Kechki qo'ng'iroqlar", "Seni qanday xafa qildim"). 18-asr oxirida V. Trutovskiy rus xalq qoʻshiqlari toʻplamini nashr ettirdi. Poytaxtning deyarli barcha aholisi ularga qiziqish bildirishdi, shundan so'ng xalq uslubidagi ko'plab musiqiy asarlar paydo bo'la boshladi ("Kulrang qanotli qaldirg'och").Romantizm ta'sirida rus romantikasi paydo bo'ladi (A. A. Alyabyev "Bulbul" va A. E. Varlamovning romanslari "Oh, sen, vaqt - vaqt").
II davr. Rus musiqasining klassik davrining boshlanishi. Rossiyada bastakorlik maktabining asoschisi Mixail Ivanovich Glinkaning paydo bo'lishi bilan 19-asr rus musiqasida haqiqiy yuksalish boshlandi. Uning musiqiy asarlari xalq motivlari bilan sug'orilgan, ularda Pushkinning "rus ruhi" mavjud. Ajoyib vokal asarlar va simfoniyalardan tashqari, bastakor opera yaratdi: "Ruslan va Lyudmila", “Ivan Susanin” (1842). Bu asarlar eng kuchli vatanparvarlik va rus tamoyili bilan singib ketgan, chunki M.I. Glinkaning o'zi shunday degan edi: "Musiqada muallif mansub bo'lgan millat xalq musiqasining intonatsiyalari va hatto butun ohanglari bo'lishi kerak". Shunday qilib, operalarida rus xalqining butun kuchi va qudratini ko'rsatdi. Aynan shu asarlardan keyin rus musiqasi butun dunyoda tan olindi va M.I. Glinka haqli ravishda Rossiyada musiqiy klassikaning asoschisi sifatida tan olingan.
III davr. 19-asrning ikkinchi yarmida Sankt-Peterburgda bepul musiqa maktabi yaratildi, birinchi navbatda poytaxtlarda va asr oxirida boshqa shaharlarda konservatoriyalar tashkil etildi.
Shuningdek, 19-asrda ikkita yirik bastakorlik maktabi shakllangan. Sankt-Peterburgdagi birinchi Yangi rus maktabi, keyinchalik V.V. Stasov uni "Qudratli to’da" deb ataydi. Uning tarkibiga M.A. Balakirev, A.P. Borodin, M.P. Musorgskiy, N.A. Rimskiy-Korsakov va T. Cuyi. O'sha paytda inqilobiy g'oyalar juda kuchli edi; ziyolilar dehqonlar muammolari haqida fikr yuritgan, dehqonlarning o‘zlari esa g‘alayon va qo‘zg‘olonlar uyushtirgan. Ana shu zaminda milliy, ma’naviy, xalq boyligi haqidagi g‘oyalari bilan “Qudratli to’da” paydo bo‘ldi. Rus folklorini sinchkovlik bilan yig'ib, ular operalarda milliy ruhning barcha kuchlarini etkazishga harakat qilishdi. Ikkinchisi Moskva maktabi- unga P.I.Chaykovskiy rahbarlik qilgan. Chaykovskiy va uning tarkibiga A.A. Alyabyev, S.I. Taneev, A.E.Varlamov va boshqalar kiradi.
I.2. Qudratli to’da to’garagi tashkil topishi.

"Qudratli to'da" yangi rus musiqa maktabi yoki ba'zan "Rossiya beshligi" - bu 1850-yillarning oxiri va 1860-yillarning boshlarida Sankt-Peterburgda rivojlangan rus bastakorlarining ijodiy jamoasi. Bu ijodiy jamoa a'zolari: Miliy Alekseevich Balakirev (1837-1910) Modest Petrovich Mussorgskiy (1839-1881) Aleksandr Porfirievich Borodin (1833-1887) Nikolay Andreevich Rimskiy-Korsakov (1844-1908) Tsezar Antonovich Kui (1835-1918) bo'lishgan.

"Qudratli toʻda" aʼzolari musiqada xalqchillik, milliy uslub, gʻoyaviylik uchun kurashgan, M.Glinka va A.Dargomijskiy anʼanalari hamda Gʻarbiy Yevropa sanʼati yutuqlarini rivojlantirib opera, simfonik musiqa, qoʻshiq va romans, kamer musiqa sohalarida samarali ijod qilishgan. Ular rus va boshqa xalq musiqa ijodi namunalaridan keng foydalanib, ularni qayta ishlagan, asarlariga kiritgan. Sharq mavzulariga murojaat qilib, musiqiy oriyentalizm sohasida ham jahonshumul asarlar yaratishgan (Borodinning "Knyaz Igor" operasi, "Oʻrta Osiyo" simfonik manzarasi, Rimskiykorsakovning "Shahrizoda" syuitasi va boshqalar). "Qudratli toʻda" vakillari ijodi, ayniqsa, xalq kuylarini qayta ishlash sohasidagi yutuqlari rus va jahon musiqa sanʼati (jumladan, Oʻzbekiston kompozitorlik maktabi shakllanishi)ga katta taʼsir koʻrsatdi.

Badiiy tanqidchi, yozuvchi va arxivchi Vladimir Vasilyevich Stasov (1824-1906) to'garakning g'oyaviy ilhomlantiruvchisi, maslahatchisi bo'lgan. "Qudratli to'da" nomi birinchi marta Stasovning "Janob Balakirevning slavyan kontserti" (1867) maqolasida uchragan: "Kichkina, ammo allaqachon qudratli rus musiqachilarining she'riyat, tuyg'usi, iste'dodi va mahorati". "Yangi rus musiqa maktabi" nomi o'zlarini M.I.Glinka an'analarining vorislari deb hisoblagan va o'zlarining maqsadlarini musiqada rus milliy g'oyasini amalga oshirishda ko'rgan to'garak a'zolari tomonidan ilgari surilgan. Milliy ildizlarni izlash va o'z ona madaniyatiga bo'lgan intilish rassomlarni folklor mavzulariga jalb qildi. Hamdo'stlik mafkurachilari Stasov va Balakirevlar tomonidan e'lon qilingan milliy estetik printsiplarni amalga oshirishda M.P.Mussorgskiy eng izchil harakat qildi va Ts.A.Kui boshqalardan kam. "Qudratli to'da" ishtirokchilari muntazam ravishda rus musiqiy folklor namunalari va rus cherkov qo'shiqlarini yozib olishdi va o'rgandilar. Ular tadqiqot natijalarini u yoki bu shaklda palatadagi va yirik janrdagi asarlarda, ayniqsa "Tsar kelini", "Qorqiz", "Xovanshchina", Boris Godunov va knyaz Igor singari operalarda aks ettirishgan. "Qudratli to'da" da milliy o'ziga xoslik bo'yicha intensiv izlanishlar faqat folklor va liturgik qo'shiqlarni tartibga solish bilan chegaralanib qolmasdan, musiqiy tilning ayrim toifalariga (uyg'unlik, ritm, to'qima va boshqalariga) qadar dramaturgiya, janrga qadar davom etdi. Dastlab, to'garakka Belinskiy, Dobrolyubov, Gertsen, Chernishevskiylarni o'qishni juda istagan Balakirev va Stasov kirgan. Ular o'zlarining g'oyalari bilan yosh bastakor Kuini ilhomlantirdilar va keyinchalik ularga Musorgskiy qo'shildi, u musiqani o'rganish uchun Preobrajenskiy polkida ofitser lavozimini tark etdi. 1862 yilda N.A.Rimskiy-Korsakov va A.P.Borodin Balakirev davrasiga qo'shilishdi. Agar Rimskiy-Korsakov qarashlari va musiqiy iste'dodi endigina aniqlana boshlagan davraning juda yosh a'zosi bo'lgan bo'lsa, unda Borodin allaqachon yetuk odam, taniqli olim-kimyogar, rus ilm-fanining qudratli azolari bilan do'st edi. Mendeleyev, Sechenov, Kovalevskiy, Botkin, Vasnetsov singari o'z kasbini buyuk mutahassislari to'garak a'zolari bilan o'zaro yaqin aloqada bo'lishardi. Balakirev to'garagining uchrashuvlari har doim juda jonli ijodiy muhitda o'tar edi. Ushbu to'garak a'zolari yozuvchilar A.V.Grigorovich, A.F.Pisemskiy, I.S.Turgenev, rassom I.E.Repin, haykaltarosh M.M.Antokolskiy bilan tez-tez uchrashishgan.

II.BOB.Sankt-Peterburg maktabi namoyondalari.
II.1. A.P.Borodin hayoti va ijodi.
Sankt-Peterburgdagi kompozitorlar maktabi- Sankt-Peterburgdagi rus kompozitorlarining ijodi “Qudratli to’da” va Belyayevning to’garagi bilan bog’liq.Sankt-Peterburg maktabi vakillari Moskva kompozitorlar maktabiga qarshi turishgan.
XIX asrning ikkinchi yarmida Sankt-Peterburg kompozitorlar maktabi markazi Sankt-Peretburg konservatoriyasi bo’lib, u erda Rimskiy-Korsakov ta’lim bergan.Maktabda Rimskiy-Korsakovning A.K.Lyadov va A.K.Glazunovlar ham bor edi, ular ham nufuzli o’qitivchilardan bo’lgan.
Peterburg maktabi vakillariga P.I.Chaykovskiy va S.I.Taneev boshchiligidagi Moskva maktabi vakillari qarshi chiqishgan.Ulardagi farq klassik merosga, chet el musiqasiga bo’lgan munosabatlarda edi.
Sankt-Peterburg maktabi kompozitorlari o’zlarining zamonaviy qarashlari bilan, yangiliklar yaratib ijod qilishgan. Moskva kompozitorlar vakillari esa klassikaga sodiq qolib universalikka intilishgan.
Ammo ikkala maktab vakillari ham rus musiqasining ilg’or realistik yo’nalishini rivojlantirish yolida edilar.

Aleksandr Porfirievich Borodin 1833 yil 31 oktyabrda (12 noyabr) Sankt-Peterburgda 62 yoshli shahzoda Luka Stepanovich Gedevanishvili va 25 yoshli go'zal burjua Evdokiya Konstantinovna Antonovaning nikohdan tashqari munosabatidan tug'ilgan va tug'ilganida shahzoda - Porfin I o'g'li sifatida qayd etilgan.

Yetti yoshgacha bola otasining tarbiyasida edi, ammo o'limidan oldin u o'g'lini pulsiz qoldirdi. Gimnaziyaga kirishiga imkon bermaganligi sababli, Borodin gimnaziya kursining barcha fanlaridan uy sharoitida darslar olib bordi, nemis va frantsuz tillarini mukammal o'rganib oldi.Bolaligidanoq u musiqiy iste'dodni kashf etdi va o'zining birinchi asari - "Xelen" asarini to'qqiz yoshida yozadi.10 yoshida Aleksandr kimyo faniga qiziqib qoldi va bu yillar davomida sevimli mashg'ulotidan butun hayotiga o'tdi. Uning bolalik va yoshlikdagi do'sti Mixail Shiglev shunday deb eslaydi: "Nafaqat o'z xonasi, balki deyarli butun xonadon har xil kimyoviy ichimliklar bilan to'ldirilgan edi. Hamma joyda derazalarda turli xil kristalli eritmalar bilan bankalar turgan. Buning uchun ham u ozgina ta'qib qilindi: birinchidan, butun uy kimyoviy moddalar bilan ishlov berdi, ikkinchidan, ular olovdan qo'rqishdi. "
Tibbiyot va kimyo
1850 yilda o'n etti yoshli Aleksandr Borodin 1856 yil dekabr oyida bitirgan Tibbiy va jarrohlik akademiyasiga ko'ngilli sifatida qabul qilindi. Tibbiyotni o'rganib, kimyo fanini o'rganishda davom etdi.1857 yil mart oyida Borodin Ikkinchi harbiy kasalxonasining rezidenti etib tayinlandi va u erda davolanayotgan ofitser Modest Musorgskiy bilan uchrashdi.

1859-1862 yillarda Borodin tibbiyot va kimyo sohasidagi bilimlarini chet elda - Germaniyada (Geydelberg universiteti), shuningdek, Italiya va Frantsiyada yaxshilagan. Geydelberg davri yosh olim uchun, ayniqsa o'sha davrda mashhur universitetda turli mutaxassislikdagi ko'plab yosh rus olimlari tahsil olganligi sababli ahamiyatli bo'ldi. Ular orasida Borodinning do'stlari bo'lgan va Heidelberg deb ataladigan to'garakni tashkil qilgan Mendeleev, Sechenov bor edi. Yig'ilishda ular nafaqat ilmiy muammolarni, balki ijtimoiy va siyosiy hayotni, adabiyot va san'at yangiliklarini muhokama qilishdi.

Chet eldan qaytgach, Aleksandr Porfirevich, Tibbiy va jarrohlik akademiyasida dotsent lavozimiga ega bo'lib, u erda umrining oxirigacha talabalarga amaliy mashg'ulotlar bilan shug'ullanib, dars bergan. Bir muncha vaqt u O'rmon xo'jaligi akademiyasida dars berdi, u erda u kimyo kafedrasida professor bo'ldi, shuningdek, ayollarning tibbiy kurslarida ham u tashkilotchilardan biri edi. 1874 yildan u kimyoviy laboratoriyani boshqargan, 1877 yildan jarrohlik akademiyasining akademigi bo'lgan.
Tibbiy-jarrohlik akademiyasida o'qiyotganda, Borodin romanslar, pianino pyesalari, kamerali va instrumental ansambllarni yozishni boshladi, bu uning ilmiy maslahatchisi Zininning noroziligiga sabab bo'ldi, u musiqiy tadqiqotlar jiddiy ilmiy ishlarga xalaqit beradi deb ishongan. Shu sababli chet elda amaliyot o'tash paytida musiqiy ijoddan voz kechmagan Borodin uni hamkasblaridan yashirishga majbur bo'ldi. 1862 yilda Rossiyaga qaytib kelgach, u bastakor Balakirev bilan uchrashdi va "Qudratli to’daga” a’zo bo’ldi.
Borodinning eng muhim asari haqli ravishda musiqada milliy qahramonlik eposining namunasi bo'lgan “Knyaz Igor” operasi deb tan olingan. Aleksandr Porfiryevich hayotining asosiy asari ustida 18 yil ishladi, ammo opera hech qachon tugamadi: Borodinning o'limidan so'ng opera bastakorlar Nikolay Rimskiy-Korsakov va Aleksandr Glazunov tomonidan mualliflik materiallari bilan yakunlandi va boshqarildi. 1890 yilda Sankt-Peterburg Mariinskiy teatrida sahnalashtirilgan opera katta muvaffaqiyat qozondi va shu kungacha rus operasining eng yaxshi asarlaridan biri bo'lib qolmoqda.
A.P. Borodin, Rossiyada simfoniya va kvartetning klassik janrlarini yaratuvchilaridan biri hisoblanadi. Borodinning birinchi simfoniyasi, 1867 yilda yozilgan va N. A.ning birinchi simfonik asarlari bilan bir vaqtda sahna yuzini ko’rdi.
1879 va 1881 yillarda musiqa ixlosmandlariga taqdim etilgan birinchi va ikkinchi kvartetlar eng yaxshi kamer instrumental asarlar qatoriga kiradi.
Borodin, bastakor o'zining musiqiy asarlarining notalarini qalam bilan yozishni odat qilgan edi. Ammo qalam yozuvlari qisqa umrga ega va ularni saqlab qolish uchun Borodin qo'lyozmani maxsus ishlab chiqilgan maxsus jelatin eritmasi bilan qoplagan. Shunday qilib, kimyo musiqaga yordam berdi!
Borodin 1887 yilda to'satdan yurak xurujidan vafot etdi. Bir yil o'tgach, Repin atoqli rassom musiqachining portretini - buyuk insonning o'limi uchun o'ziga xos rekvizit sifatida chizdi. U Nobellar Assambleyasida (hozirgi Sankt-Peterburg filarmoniyasining Katta Zali) kontsert paytida o'zining eng sevimli pozitsiyasida ijro etildi.
II.2. A.P.Borodinning “Bahodirlar” simfoniyasi.
“Bahodirlar” simfoniyasi A.P.Borodinning eng mashhur asarlaridan biridir.Kompozitor ushbu asarni 1869 yilda yozishga qaror qiladi, ammo asosiy kasbi tibbiyotdagi majburiyatlari ko’p vaqtini egallab qo’yadi va musiqaga oz vaqt ajtarganligi uchun simfoniyani tugallash ishlari uzoq yillarga cho’zilib ketadi. Simfoniyaning birinchi qismini 1870 yilda yozib bo’ladi va u asarini “qudratli to’da” azolariga eshittiradi.Ular juda katta hayrat bilan eshitishdi. Stasov darhol asarga “Arslon” deb nom beradi, Musorgskiy esa “Slavyan qahramonligi” degan nomni taklif qiladi. Uzoq fikr mulohazalardan so’ng asarga “Bahodirlar” simfoniyasi deya nom berishadi.Kompozitor simfoniyani to’liq 1876-yilda yozib tugatadi va asar premyerasi 1877-yili 2-fevralda Sankt-Peterburgdagi rus musiqa jamiyatining konsertlaridan birida E.F.Napravnik boshchiligida bo’lib o’tdi.
Bahodirlar simfoniyasi №2 ( b-moll )
Orkestr tarkibi: 2ta fleyta, 2ta fleyta-pikkolo, 2ta goboy, 2ta klarnet, 2ta fagot, 4ta valtorna, 2ta truba, 3ta trombon, tuba, litavralar, arfa, torli sozlar.
I qism-sonato allegro “Bahodirlar majlisi”
II qism- skertso “ Bahodirlar o’yini”
III qism- andante “Bayan qo’shig’I”
IV qism- final “Bahodirlar bayrami”
Birinchi qismi-ikki tasvirni solishtirishga asoslangan.Birinchisi torli sozlar ijrosidagi kuchli unison orqali bahodirlarning kuchi, qudrati ya’ni xuddi yanchib tashlayotgandek, og’ir va jo’shqin xaratkerda bo’lsa, ikkinchi tasvirda yog’ochli damli cholg’ular orqali biroz yumshatilinib xayotga bo’lgan jo’shqinlik tasvirlangan.Yordamchi qism mavzusi yoqimli qo’shiqsimon kuy bo’lib- keng rus cho’li tasvirlanadi violonchel ijrosida.Rivojlov qismi qahramonlik, janjovarlik mavzularidan iborat.

Ikkinchi qism- tez sur’atda bo’lib, biroz yumshoqroq eshitiladi, garchi jasur xarakterga ega bo’lsada.O’ziga xos sinkopalangan ritm orqali keng cho’lda otlarning yugirib yurishlari ifodalangan.

Uchinchi qism- afsonaviy qadimgi rus qo’shiqchisi Boyanning obrazi tasvirlangan, u hikoya qilinayotgan xarakterga ega va sokin ijro etiladi.

To’rtinchi qism- rus xalqining jo’shqinligi, energiyasi tasvirlangan.

Xulosa
XIX asrning 60-70 yillaridagi rus musiqa madaniyati misli korilmagan darajada rivojlandi. Bu davrda qator, dunyoga mashhur bolgan kompozitorlarning guruhi yuzaga keldi. Musiqa fani, ijrochiligi, oqitilishi keng quloch yoydi.

M.Glinka va A.Dargomijskiy asos solgan ananalarga sodiq qolgan holda M.Balakirev, M.Musorgskiy, N.Rimskiy-Korsakovlar davom ettirdilar. Mashhur dirijyor va pianist aka-uka Anton va Nikolay Rubenshteyn, opera ijrochilari M.Melnikov, Yu.Platonova va boshqalar xonandalik sanatini yanada keng targibot qildilar.
60-70 yillarda Rossiyaning musiqiy konsert ijrochilik formasi qaytadan korib chiqildi. Aynan shu yillarning boshlarida Rus musiqa jamiyati tashkil etildi. Bularning asosiy maqsadi musiqa madaniyatini keng targibot qilish, oquv muassasalarini tashkil etish, qobiliyatli talabalarga etibor berish va h.z.
1862 yil Peterburgda, 1866 yili Moskvada konservatoriya ochildi. Har ikkala jamoa RMJ va konservatoriya, bepul musiqa maktablari rus musiqa madaniyatini targibot qilishda ulkan hissa qoshdi. Adabiyot sohasida Turgenev, Ostrovskiy, rassomlar Repin, Perov, boshqa sohalarda esa Mendeleev, Timiryazov, Sechenov va boshqalar ijod qildilar.
60-70 yillardagi rus kompozitorlari har xil musiqiy janrlarga murojaat qildilar. M.Glinka va A.Dargomijskiylarning ananalariga sodiq qolgan holda yangi avlod ijodkorlari bu janrlarda barakali ijod qildilar. Aynan romans janri shu davrning yetakchi musiqali teatr hamda opera janri bilan bogliq edi.
60-70 yillarda A.Rubinshteyn, P.Chaykovskiy, A.Borodin va N.Rimskiy-Korsakovlar rus musiqasiga tort qismli simfonik janrni kiritdilar. Shu bilan birga yangi korinishlar, yani bir qismli simfonik asarlar: fantaziya, uvertyura va simfonik kartinalardir. Peterburg sanat ustalari tomonidan tuzilgan guruh shu davrda musiqaning rivojlanish taraqqiyotida katta tasir krsatdi. Bu guruhning nomi “Qudratli toda” bolib, uni M.Balakirev boshqarar edi. Chet elda bu guruhni Beshlik deb atashdi, chunki bunda M.Balakirev, Kyui, M.Musorgskiy, A.Borodin va N.Rimskiy-Korsakovlar azo edilar. Barcha ijodkorlarning asosiy maqsadi Vatanga muhabbat, xalqqa va rus manzarasiga bolgan hissiyotlarni namoyon etishdan iborat edi.
ADABIYOTLAR ROYXATI

1. 
   O.A.Ibrohimov, G.M. Xudoyev Musiqa tarixi Toshkent 2018- yil.
   
2. 
   Lola Urmanova, Rus musiqa tarixi Toshkent 2011- yil.
   
3. 
   Ozbek musiqa tarixi. Toshkent 1981-yil.
   
4. 
   Uzbekskaya muzыka na stыke stoletiy (XX-XXI vv.), problemы (kollektivnaya monografiya). Tashkent, 2008.
   
5. 
   Xaknazarov Z. – O dirijirovanii, T., 2011, izd-vo Musiqa.
   

Internet resurslari:
www. ziyonet.uz
www.dsmi.uz
www.dsmimarkaz.uz