Reja: Katta yarim sharlar po’stlog’ining hujayraviy tuzilishi

Oliy nerv faoliyatining tiplari, uyqu va uning fiziologik mexanizmi.
Har bir odamning shartli reflektor faoliyati nerv sistemasining individual xosslariga bog’liq. Nerv sistemasining individual xossalarining yig’indisi har xil individning irsiy hususiyatlariga va hayotda orttirgan ko’nikma, malaklariga bog’liq bo’lib. Nerv sitemasining tipi deyiladi.
Bir turga kiradigan turli hayvonlarda shartli reflekslarning bir xil sharoitlar vujudga kelish tezligi, miqdori, mustahkamligi ichki va tashqi tormozlanish intensivligi nerv jarayonlarining tez tarqalishi, to’planishi va boshqalar nerv sistemasining tipiga bog’liq. Oliy nerv faoliyatining individual hususiyatlarini analiz qilish asosida nerv sistemasining 4 taga ajratiladi. Nerv sistemasini I.Pavlov tiplarga ajratayotgan vaqtida quyidagilarga asoslanadi.
1)Qo’zg’alish va tormozlanish jarayonlarining kuchiga;
2)Ularning o’zaro muvozanatlashganligiga;
3)Ularning harakatchanligiga.
Pavlov fikricha nerv sistemasining tiplari quyidagicha ta’riflanadi.
Birinchi tip: kuchli tip, ammo muvozanatlanmagan tip. Bu tipda qo’zg’alish tormozlanish jarayonlaridan ustun turadi.
Ikkinchi tip: kuchli muvozanatlangan tip. Bu tip harakatchan. Nerv jarayonlari juda serharakatchanligi bilan ta’riflanadi.
Uchinchi tip: kuchli muvozanatlangan, kam harakatchan tip. Bu tip nerv jarayonlarining kam harakatchanligi bilan ta’riflanadi.
To’rtinchi tip: nimjon tip. Qo’zg’alishning kam, tormozlanishining g’oyat sust bo’lishi bilan ta’riflanadi. Tez charchab, mehnat qobiliyatidan mahrum bo’ladi.
Pavlov tomonidan ta’riflangan to’rtta tip odamlarda Gipporat aniqlagan to’rtta temperamentga mos keladi. Birinchi tip. Xolerik: temperamentga, ikkinchi tip-sangvinik temperamentga, uchinchi tip-flegmatik temperamentga, to’rtinchi tip-milanxolik temperamentga to’g’ri keladi.
To’rtta tipga mansub hayvonlarning, odamlarning ham tevarak-atrof o’zgarishlariga moslashgan imkoniyatlari turlichadir.
Asab tartibi kuchli, ammo muvozanatlangan tipga mansub hayvonlar nevrozi-asab jarayonlarining to’qnashuvini (OAF tipining patalogik holatini) yuzaga chiqarish g’oyatda qiyin.
Nimjon yoki kuchli, ammo muvozanatlangan asab tartibiga ega hayvonlarda shartli reflekslarni tezda o’zish mumkin. asab tartibining nimjon tipida esa nevrozlarning har xil turlari asab jarayonlarining to’qnashishiga aytiladi. Asab tartibining shu oxirgi tipiga kiradigan individual (odam) turmushidagi qiyin sharoit, murakkab vazifalar, yemiruvchi kuchli ta’sirotlar va shu kabilar ta’sirida OAF lari ayniqsa osongina buzilishi mumkin.