Reja: Ikkinchi jaxon urushining yakunlari

Vashington konferensiyasi
AQSh Versal shartnomasini tasdiqlash va Millatlar Ligasiga kirishdan bosh tortdi. Amerika
senati shartnomalarda Amerika manfaatlari hisobga olinmagan, deb hisobladi va buning
qasdiga boshqa mintaqada — Tinch okeanida yangi tartiblar o`rnatishga qaror qildi. Bu
mintaqadagi davlatlararo munosabatlar 1902-yilda imzolangan ingliz-yapon ittifoqiga ko`ra
belgilanardi. Uning yordamida 1905-yilda bu yerdan Rossiya siqib chiqarilgan edi. AQSh
Birinchi jahon urushi mobaynida qudratli okean harbiy-dengiz floti qurdi. Flotning katta
qismi Tinch okeanida to`plangan edi. Amerika ana shu flot yordamida bu mintaqada yetakchi
davlat bo`lishga qaror qildi. Rejaning bosh vazifasi inglizyapon ittifoqini yo`qqa chiqarish
edi.
Ratifikatsiya qilish (lotincha «ratificacio» — «tasdiqlayman») — davlatning oliy
martabali vakili imzolagan xalqaro shartnomaning oliy hokimiyat organi tomonidan
e'tirof etilishi.
AQSh tashabbusi bilan Vashingtonda konferensiya o`tkazildi va u 
1921-yilning 12-
noyabridan 1922-yiIniqg 6fevraligacha 
davom etdi. Unda 9 davlat — AQSh, Angliya,
Yaponiya, Fransiya, Italiya, Belgiya, Niderlandiya, Portugaliya va Xitoy vakillari ishtirok
etdilar. Garchi unda ko`tarilgan masalalar bevosita hayotiy manfaatlarga aloqador bo`lsa-da,
Sovet Rossiyasi vakillari konferensiyaga taklif etilmadilar.
Konferensiyada bir necha shartnoma imzolandi. Ular ichida eng muhinii to`rt davlat — AQSh,
Angliya, Yaponiya va Fransiya o`rtasidagi shartnoma edi. Unda Tinch okeanidagi qaram
hududlarning xavfsizligi masalasida qatnashchilarning o`zaro kafolatlari qayd etildi. Natijada
1902yilgi ingliz-yapon ittifoqi bekor qilindi. AQSh Tinch okeani havzasiga chiqish yo`lini ochdi
hamda bu mintaqadagi mamlakatlar va hududlarni ekspluatatsiya qilishda «teng
imkoniyatlarga» ega bo`ldi.
Konferensiyada AQShning yana bir g`alabasi «to`qqiz mamlakat shartnomasi» tuzilganligi
bo`lib, unda teng imkoniyatlar tamoyili va Xitoydagi «ochiq eshiklar» siyosati o`z ifodasini
topgan edi. AQSh endi Xitoyga ham yo`l ochgan, kelgusida yevropalik raqobatchilarni siqib
chiqarib, o`z monopoliyalarining hukmronligini o`rnatishni mo`ljallagandi. Shu bilan birga,
«beshlar shartnomasi» (AQSh, Angliya, Fransiya, Yaponiya va Italiya) Tinch okeani hududida

---

harbiy kemalar miqdorini chekladi, bu bilan AQSh va Angliya imkoniyatlarini tenglashtirdi.
Mazkur shartnomaga ko`ra, AQSh va Angliya Yaponiya sohillariga 5 ming km. dan yaqin
(aniqrog`i, Singapur bilan Gavay orollari o`rtasida) masofada yangi harbiy dengiz
qarorgohlari qurmaslik majburiyatini oldilar. Bu esa ularni Yaponiya hududiga bevosita yaqin
bo`lgan suvlarda qulay harbiy qarorgohlar qurishdan mahrum etardi.
Vashington konferensiyasi qarorlari Versal tinchlik shartnomasiga qo`shimcha sifatida Tinch
okeanida yangicha «kuchlar muvozanati» uchun asos bo`ldi. Ular AQSh uchun Uzoq Sharqda
faol siyosat eshiklarini ochar va bu mintaqada AQSh gegemonligini o`rnatar edi.
Vashington konferensiyasi xalqaro munosabatlarda Versal-Vashington tartibini nihoyasiga
yetkazdi.