Reja: I. Kirish II. Asosiy qism. Grammatik kategoriya haqida tushuncha grammatik kategoriyalarning asosiy belgilari Semantik kategoriyalar va grammatik kategoriyalar Morfologik kategoriya va uning turlari 4 O'zgaruvchan kategoriya III

Grammatik kategoriyalarning asosiy belgilari:
1) ikkitadan ortiq elementga ega;
2) ma’no va u bilan bog‘liq shakl, ravishlarning umumiy tizimi (masalan, tilda vaqtni bildiruvchi shakllar qancha ko‘p bo‘lsa, zamon turlari ham shunchalik ko‘p bo‘ladi).
3) Grammatik kategoriyalarga misollar:
4) Ot turkumlari: rozilik, shaxs, kelishuv sinfi (ikki tomonlama moslashish, masalan, rus tilida katta uy, katta kvartira), rus tilida ta'rif, animatsiya.
5) Fe'l turkumlari: zamon, mutlaq zamon, taksi, munosabat, mayl, shaxs-son.
6) Ot va fe’l turkumlari: sonlar, odob kategoriyalari.
Har bir tilning grammatik kategoriyalarini aniqlash ularning o‘ziga xos xususiyatlariga asoslanadi. Biroq, har bir tilning boshqa tilga o'xshash tomonlari ham bo'ladi.
Jahon tillari grammatik kategoriyalar bo‘yicha quyidagi differensial xususiyatlarga ega:
1) MKning soni va tarkibi (masalan, slavyan tillaridagi fe'l turlari toifasi; iber-kavkaz tillarida grammatik sinf (shaxs va narsa) toifasi; tillardagi aniq va noaniq kategoriyasi maqolalar bilan; yapon va koreys tillarida xizmat toifasi);
2) bir toifadagi a'zolar soni bo'yicha (rus tilida olti undosh bo'lsa, ba'zi Dog'iston tillarida qirqdan ortiq undosh mavjud);
3) Qaysi soʻz turkumi maʼlum turkumga ega boʻlishiga qarab (Nenets tilida soʻz turkumi shaxs va zamon turkumiga ega).
Yuqoridagilardan ko'rinib turibdiki, turli tillardagi grammatik kategoriyalar soni ham har xil.
Semantik kategoriyalar va grammatik kategoriyalar
Lingvistik semantika tilshunoslikning nisbatan yangi sohasidir. Tinglovchi akustik signal orkali reallik ob'ektiv haqida ma'lumotga ega buladi. Lysoniy faoliyatda gapirish va yordam, nutq xosil qilish va uni idrok qilish zharayonlari almashinib turadi.14 shuning uchun linguist birliklar semantikasi ikki yunalishda:
1) onomasiologik; 2) semasiologik tomondan o‘rganiladi. Birinchi yunalishda gap hosil qilish zharayoniga, yunalishda esa gapning lens mazmun (proposiv) tomoniga etibor beriladi.
Klassik mantiqda proposition yoki mantiqiy hukm deyilganda borliqning ma'lum predicatlari haqida tasdiq yoki inkor yuli bilan axborot beruvchi fikr shakli tushunilgan.15
Dunyo tillaridagi grammar categorization kwpchiligi semantic categorization taalluqlidir.
Semantik semantikaning morfologik kategoriyasi va kurib utsak. From suz turkumiga hos bulgan semantik kategoriyalarga son va determination (aniqlik va noaniqlik) qator. Dream Cateries, determination of wa Kelishiklava Bir-lari Bilan Boglib, Bir grammar Kompat Bir (Flexion) Orkai Yuzaga Chiyadi. .17 Ikkilik son kadimgi yunon tilida, Sanskrit, kadimgi rus tilida, klassik Arab tilida mavjud bulgan. Bu son toifasi baazi xozirgi tillarda (Sloven, Koryak, Xanti) ham bor. Yangi Gvineya tillarida yana ham yo'q kategoriyasi uch ob'ektni ifodalovchi uchlik son kategorisi bor yoki bir qancha ob'ektni ifodalovchi o'rgamchak son kategoriyasida mavjud.18
Andy, fe'l semantik kategoriya ariga tukhtaylik. Fe'lning semantik grammar kategoriyalari turli xil hil bo'lib, u har bir tilning o'z khususiyliklari bilan bog'liq hholda bo'ladi.
Fe'l kategoriyali nisbiy holda semantik zonalarga azhraladi: aspektual, temporal va modal. Ajoyib (turlar harakatlari) ma'lumotlarga vazitlarning zamonga nisbatan munosabati (davomiyligi, chegaralanganligi, qaytarilishi) kiradi yoki u yoki bu vazitning qaysi fazasida (boshlang'ich yoki yaqin holat) yuz bermoqchiman.
Grammar category esa zamon ma'lum vaziyatning boshka vaziyat bilan (hisob nuktasidan) oldin, bir vaqtning o'zida yoki keyin bulganligini taxminiy ko'p katta. Hisob erkin va fixir (qaid qilingan) bulishi mumkin. Erkin bulganda nisbiy zamon toifasi yoki taksilar bulishi mumkin. Kayd qilingan khisob joy nutqning aitilish vaqtiga tugri kelib, mutlaq zamon kategoriyasini yuzaga chikaradi. Men grammema bilan ifodalanadi: utgan, xozirgi va kelasi zamon. 'tgan zamon davom fe'li (mukammal) va 'tgan zamon chegara fe'li (aorist) tashkil kiladi tipik birikmasi.
Sintaktik kategorik semantika ham o`ziga xos. Har kanday lisoniy belgi shakl va mano birligidan iborat. Lekin ananaviy sintaktik nazariyalarda asosiy gapning shakliy tuzilishi o‘rganib kelindi. Faqat airim o‘rinlarda (gapning communicative maqsadiga kwra turlarini sifatda; gap bu’laklarining testicles of the testicles of; aniqlovchilarninglovchi, karatuvchi, isohlovchilarga bwlinishida) semanticaga murozhaat tasnifi.
N.D.Arutyunovaning tabiri bilan aitganda, 60-yillar oʻrttaga kelib gap semantikasiga “storm”larida boshlandi.
Morfemik toifa
Khususiylik va umumiylikni tadqiq etish, bilish masalasi va usullari har bir fanning: falsafaning ham, physikaning ham, tilshunoslikning ham eng muhim metodologiyasi masalalaridandir. Khususiylikning ham, umumiylikning ham uziga xos mazmuni buladi.35 Khususiyliklarni tavsiflash fanda benihoya katta joy ega, hujjat tavsifisiz bironta fan rivozhlana olmaidi. Tilda xususiyliklar, nutqiy
Hosilalar - tovushlar, bugin, suz, suz birikmasi, jumlalar turli zhihatdan tavsiflanishi mumkin.
Bilish zharayonining navbatdagi bosqichi - umumiyliklarni ochish va xususiy (tariflash) tavsiflariga tayanadi. Umumiyliklarni inson ongi, aklidan boshka biorta asbob-uskuna bilan ochib bulmaydi. Umumiylik Zhonly Muhshadada Berygan Hususiilikarring Zhuziyi Hususyatlaridan h oli ethylada undan tarklarring barsabatlaridan Tashkil Topgan Butunlik Tarhi (Ramsoli) Sifatida Borda-Uli Uta.
Umumiylik xamisha butunlikdir. Buning uchun umumiylikni o'rganishdagi ilk boskich uning harakatlari bilan bog'liq aloqalar (boglanish va alokadorliklarni, o'hshashlik va farqlarni) o'rganish, tadqiq etishdir.
Umumiylikning uzini ochish degani emas. Umumiylikning va oʻziga oʻxshash undan farqli umumiyliklar bilan munosabatlari (boglanishi alokadorligi, oʻhshashligi, farqi, ziddiyati) tadqiqiy asosga ochilishi mumkin. Masalan, umumiy darakhtning mohiatini ochmoqchi bo'lsak, umumiy darakhtning o'simliklar olamining boshka - umumiy buta, umumiy o't bilan munosabatlarini aniqlashimiz mumkin. Chunki boshka xususiyiyatlar (barglilik-bargsizlik, mevalilik-mevasizlik, irklik-maidalik va h.z.) umumiy daraxt uchun muhim emas. Lysonium beerliklarda ham huddi shunday. Lysoniy birliklar gurukhlar va katorlar sifatida ongimizda mavjud. Bundai guruhlar kategoriyasi yoki paradigma deb hisoblanishi. Guruh yoki katordagi khar bir umumiylik (phoneme, lexeme, morme, kolip) o'z katoridagi umumiyliklar bilan shaklan va mazmunan munosabatlari asosida ochiladi. Masalan, -ning morfemasi mohiati “ismni ism bilan tobe alokaga aniqlash” dir. Bu belgisi bilan –ning mohiati “ismni fe’l bilan tobe alokaga bilish” bulgan –ni tushum kelishigi morphemasiga munosabaddoshdir. Yoki-dan bilan-ga. Ularning nima? Ular qandai belgisi bilan bir-biriga munosabaddor bulishi mumkin? (biror obyekt bilan harakatni tobe boglaidi).
Xususiyliklarni tavsiflash va lekin tavsiflarni umumiylashtirish usulisa oddiy mantiqqa tayanadi, umumiylik sharhni taariflash va ularni umumlashtirish dialektik mantiqning tahlil usullariga tayanadi. Bu usulda esa umumiyliklar hamma taraqqiyot vaqtida, u o'zgarishda tahlil qilish. Buning uchun u dialektikaning umumiylik-xususiylik, zot (substance) va sifat (atribut), mohiyat va hodis, sabab-oqibat, shakl va mazmun toifalari, karama-qarshiliklar birliga va kurashi, mikdor o‘zgarishlarining sifat o‘zgarishi, inkorni-shlariga tutadi.
Khususiyliklar alohidalik, tanholik va tacrorlan massili xususiyatiga ega bulishi bilan birga tamoman boshka-boshka narsalar emas, beams ma'lum bir umumiylikning turli vokealanish usulidir.
Falsafada butunlikning mazmuni deyilganda, uni ma'lum shaklga hamrox va qandaidir mano ifodalash yoki vazifa bazharish kobiliati deb tushunilady. Shu zhihatdan lisoniy manoga butunliklashtirilgan olingan lisoniy umumiylikning shakliga hamrokh ichki ideal tomon va vazifa deb tarif berish mumkin.37
Morfemalar nutqda suzlarga tirkalgan qo'himchalar belgilangan voqea va yuzlab matnlarda har bir qo'himcha yuzlab manoviy boyoqlarga. Har bir qo'shimcha tilshunoslar tomonidan nutqiy manolar zhihatdan kunt bilan tasniflangan. masalan,

A.Gulomovning -dosh, -lik qo'shimchalari haqidagi, R.Rasulovning, T.Inoyatovlarning kelishik qo'shimchalari. Qo'himchalarning umumiyligini o'ganish esa anddi rivozhlanmoqda. Masalan, Sh.

Morfemalar paydo bo'lgan bir shakl va ma'lumotlar bog'lanishidan hosil bo'lgan butunliklardir.Chunonchi, -lar morfemasi shakllari tarkibida uchta l, a, r fonemalarining ma'lum tartibida joylashishlari, ma'lumotlar tarkibiga asosan noaniq bo'lgan kenglik va sifatli bo'linishlar mavjud.