Oʻzgalovchi kategoriyasi O'zgalovchi kategoriyasi haqida umumiy ma'lumot

Oʻzgalovchi kategoriyasi

O'zgalovchi kategoriyasi haqida umumiy ma'lumot . Fe'lga xos shunday grammatik shakllar borki , ular fe'lni kesimlikdan boshqa turkumga ( [ - ( a ) y ] , [ - ( i ) b ] , [ -gach ] , [ -guncha ] , [ -gancha ] , [ -ganda ] , [ -gani ] , [ -may / masdan ] shakllari ravishga , [ -gan ] , [ -ayotgan ] , [ -adigan / ydigan ] sifatga , [ -moq ] , [ -ish ] , [ -uv ] otga ) xos vazifalarga moslaydi . Shunga ko'ra , ular uch guruh ravishdosh , sifatdosh va harakat nomi shakllariga ajratiladi . Bu shakllar fe'lga nutqda o'zga turkum xossalarini « yopishtirganligi » uchun bir butun holda o'zgalovchi kategoriyasi atamasi bilan nomlanadi .

Ma'lumki , o'zgalovchi , garchi bunga o'zbek tili qurilishida yetarli asos va ehtiyoj bo'lishiga qaramay , alohida kategoriya sifatida ajratilmagan . Biroq ularning tarkibiy qismlari , ichki shakllari bo'lgan ravishdosh , sifatdosh , harakat nomi ayrim manbalarda kategoriya sifatida qaraladi . Shuning uchun turkiyshunoslikda << harakat nomi kategoriyasi » , « sifatdosh kategoriyasi » , « ravishdosh kategoriyasi » kabi atamani uchratish mumkin . Haqiqatan ham , o'zgalovchining turlari boʻlgan bu « kategoriya » lar ma'lum bir umumiy ma'no ( ravishdoshda « fe'lni fe'lga bog'lash va unga ravishlik xususiyatini berish » , sifatdoshda « fe'lni otga bog'lash va unga sifatlik xususiyatini berish » , harakat nomida « fe'lga otlik sintaktik va semantik xususiyatlarini berish » ) va ularning parchalanishini ko'ramiz . Chunki an'anada grammatik kategoriya « ikki yoki undan ortiq , o'zaro zidlanuvchi , bir - birini taqozo va o'z o'rnida , inkor qiluvchi , bir grammatik ma'no tagida birlashadigan grammatik shakllar tizimi » sifatida ta'riflab kelindi . Bu ta'rifga muvofiq , boshqa kategoriyalar shakllari kabi harakat nomining kamida uchta ( [ -moq ] , [ -ish ] , [ -uv ] ) , sifatdoshning ba'zan uch , ba'zan besh ( [ -gan ] , [ -ayotgan ] , [ -adigan ] , [ -uvchi ) , [ -ar ) ] , ravishdoshning oltita ( [ -ib ] , [ -a / y ] , [ -gach ] , [ -guncha ) , [ -gani ] , [ -gach ] ) shakli ajratiladi . Xo'sh , bular haqiqatan ham tom ma'noda harakat nomi , sifatdosh , ravishdosh shakllarimi ? Buning uchun ular faqat shu turlarga xos UGMni xususiylashtirish , juz'iylashtirish lozim . Masalan , harakat nomi shakllari alohida ko'rinishlarda uning « ot turkumiga xos bo'lgan sintaktik va ma'noviy vazifalarni bajarish » UGMsini xususiylashtirganda edi , uni alohida kategoriya sifatida ajratish mumkin bo'lur edi . Agar ravishdosh , sifatdosh , harakat nomining ma'noviy va vazifaviy jihatlari o'zlari mansub kategoriyalar ( ravishdosh , sifatdosh , harakat nomi ) ning umumiy ma'nosi va sintaktik imkoniyatiga mansub xususiylashma bo'lmasa , shu bilan birgalikda , o'z mohiyatiga xos xususiyat bilan emas , balki boshqa , kategoriya ma'nolari tajallisi asosida bir - biridan farqlansa , unda ularning alohida kategoriya ekanligi xususida so'z yuritish maqbul emas . Chunonchi , sifatdosh shakllari bir - biridan zamon kategoriyasi ma'nosi asosida farqlansa , demak , qayd qilingan shakllar uning alohida shakli emas , balki bir sifatdoshning zamon kategoriyasi ma'nolari asosida farqlanuvchi ko'rinishi varianti . Bunday holni ravishdosh shakllarida ham kuzatish mumkin . Chunki ravishdosh shakllarining bir - biridan zamon , tasdiq / inkor , payt , maqsad kabi qator ma'no bilan farqlanishi zamon , tasdiq / inkor , mayl kategoriyalari ma'nosining tajallilanishi evaziga sodir boʻladi . Bunday holni boshqa kategoriyalarda ham ko'rish mumkin . Masalan , ( yozay ) , ( yozgin ) , ( yozsin ) kabi so'zshakllardagi grammatik ko'rsatkich buyruq - istak maylining turli shakllarimi yoki bir shakining shaxs / son kategoriyasi ma'nosi bilan farqlanuvchi variantlarimi , degan savolga javob aniq . Demak , ayonki , garchi buyruq - istak mayli shakllari qatorida olti va undan ko'p shakl , aniqrog'i , ko'rinish mavjud bo'lsa ham , ularning har biri mayl umumiy ma'nosini xususiylashtirishga emas , balki uni shaxs - son kategoriyasi ma'nosi bilan murakkablashtirgan holda voqelantirishga xizmat qilayotganligi uchun , aniqrog'i , shakllar bu