Reja: I. Kirish II. Asosiy qism. Grammatik kategoriya haqida tushuncha grammatik kategoriyalarning asosiy belgilari Semantik kategoriyalar va grammatik kategoriyalar Morfologik kategoriya va uning turlari 4 O'zgaruvchan kategoriya III

O'zgaruvchan kategoriya
Fe'lning ma'lum bir shakldagi fe'lga xos ma'lum shakllari bor, -ib, -a, -u, -gach, -guncha, -gani (harakat belgisini ko'rsatish), - (va) sh, - (u) v. , - moq atributlari ot (predmet), -gan, -(a)r sifatdoshga xos (ob'ekt-belgi) vazifalari.
Bu shakllarning nominatsiyasi turlicha bo‘ladi: nokategorik shakllar, funksional shakllar, ko‘rinish kategoriyasi, sifatdosh, ergash gap, harakat nomi, turkum, o‘zgaruvchi turkumi kabi atamalar qo‘llaniladi. Biz muammoning mohiyatini to‘liq aks ettiramiz, bu shakllar “... umumiy xususiyat fe’llarning o‘zgarishi tufayli” (Mengliev B. Morfologik vositalarning ma’naviy xususiyatlari va sintaktik imkoniyatlari: t.f.n. diss. .muallif. ) "o'zgaruvchi" atamasini topdi.
Ravishdoshning shakllari uchta kichik guruhga bo'linadi:
6. -(i)b, -a(y) fe'lni fe'lga bog'laydi, uzluksizlik belgisi bilan farqlanadi.
7. -gach, -guncha, -ganda fe'lni zamon ma'nosi jihatidan farq qiluvchi fe'l bilan bog'laydi.
8. -gani (-gali) maqsad ma'nosini ifodalashda farq qiluvchi fe'l bilan fe'lni bog'laydi.
Ko‘rinib turibdiki, olmoshga xos bo‘lgan “fe’lning fe’l bilan bog‘lanishi” nuqtai nazaridan barcha ravishlar bir xil bo‘lib, ularning farqlari zamon, uzluksizlik, sabab ma’nolariga asoslangan bo‘lib, bu olmosh uchun kategorial deb bo‘lmaydi. olmosh.
Ravishdoshdagi kabi harakat otlaridagi -moq, -uv, -ish shakllarini harakat nomi turkumining alohida shakllari deb bo`lmaydi. Chunki ular ish-harakat nomiga xos bo‘lgan umumiy ma’noning bir bo‘lagini emas, balki bir butunlikni ifodalaydi (fe’lga otli xususiyat berib). Harakat otlari shakllarining birlik shakl emas, balki umumiy shaklning alohida varianti ekanligi ham yordamchi shakllarga qaraganda ancha yaqqol namoyon boladi. Chunki boshqa turkumlarning ma’naviy xossalarida sifatdosh shakllaridagidek murakkablik yo‘q.
Sifatning -gan, -ar, -uvchi shakllari, -mas olmoshining inkor shakli fe'lga sifat xususiyatini berish vazifasini - predmet xususiyatini ifodalashga moslash, farqlari zamon, uslubda. , modallik. Bular alohida shakllar emas, balki sifatning bir shaklining variantlari.
Shunday qilib, toifali o'zgaruvchilarning 3 ta shakli mavjud. Uch shaklning har biri fe'lning o'zgarishi bilan tavsiflanadi - unga turli xil xususiyatlar to'plamini beradi. Shunday qilib, ular bir xil vazifani bajaradilar. Ammo turli toifalarga xos bo'lgan farqlar ham mavjud.