Reja Eritrositlar Leykositlar Trombositlar

14-rasm. To’qima suyuqligi qondan o’tadigan moddalar hisobiga to’xtovsiz to’lib turadi.

1901 yili avstriyalik olim K.Landshteyner, 1907 yili chex olimi Ya.Yanskiy turli odamlar qoni kimyoviy–biologik xossalariga ko’ra bir-biridan farq qilishini aniqladilar. Qonning eritrositlari tarkibida agglyutinogen, plazmasi tarkibida agglyutinin moddalari bo’lib, ularning har biri kimyoviy xossalariga ko’ra ikki turga bo’linadi, ya’ni agglyutinogen A va B, agglyutinin va . Binobarin, bitta odam qonining eritrositlari va plazmasida bir xil belgili modda bo’lmasligi kerak. Me’yorida agglyutinogen A va agglyutinin yoki agglyutinogen A va agglyutinin bo’lishi mumkin. Agglyutinogen A va B bo’lgan qonda agglyutininlar umuman bo’lmaydi. Aksincha, agglyutinin va bo’lgan qonda agglyutinogenlar umuman bo’lmaydi. Ana shunga ko’ra, barcha odamlar qoni to’rt guruhga bo’linadi (4,5-jadvallar).

I - guruh-eritrositlarda agglyutinogen umuman bo’lmaydi, plazmada agglyutinin va bo’ladi.
II - guruh eritrositlarda agglyutinogen A, plazmada agglyutinin bo’ladi.
III - guruh-eritrositlarda agglyutinogen B, plazmada agglyutinin bo’ladi.
IV - guruh-eritrositlarda agglyutinogen A va B bo’lib, plazmada agglyutinin umuman bo’lmaydi. Dunyodagi ko’p mamlakatlarda yashovchi odamlarning qon guruhlarini aniqlash natijasi shuni ko’rsatadiki, qoni I guruh bo’lgan odamlar aholining o’rtacha 40% ni, II guruh-39%, III guruh-15% ni va IV guruh-6% ni tashkil etadi.
Organizm ko’p qon yo’qotganda ba’zi zaharlanishlarda (jumladan, gemoglobinning kislorod biriktirish xossasi buzilganda), qondagi gemoglobin miqdori kamayganda, tibbiyotda boshqa ko’p ko’rsatmalar bilan qon quyiladi. Ilgari qon quyish uchun urinib ko’rishlar ko’pincha halokatga olib kelgan yoki organizmni og’ir ahvolga solib qo’ygan. Donor (qon beruvchi odam) qonining eritrositlari resipiyent (qon oluvchi odam)ning qon plazmasida agglyutinasiyalanganda qon qo’yishning og’ir oqibatlari ko’rinadi. Qo’yilgan qon eritrositlarida agglyutinasiyalanuvchi modda-agglyutinogen, resipiyent plazmasida esa shunga mos keladigan agglyutinasiyalovchi modda-agglyutinin bo’lganda shunday hodisa ro’y beradi. Eritrositlarning agglyutinasiyalanishi va so’ngra gemolizlanishi oqibatida organizmni o’limga olib keluvchi og’ir holat – gemotransfuzion shok paydo bo’ladi.
Agglyutinasiyasini plyus (+) belgisi, uning ro’y bermasligini esa minus (-) belgisi bilan ko’rsatib, turli guruhlarga mansub odamlarning plazmasi va eritrositlarining aralashish natijalarini quyidagicha ifodalash mumkin.


4-jadval