|
Plazma guruxi
|
Eritrositlar guruhi
|
1(0)
|
II (A)
|
III (B)
|
IV (AB)
|
I ( va )
|
-
|
+
|
+
|
+
|
II ( )
|
-
|
-
|
+
|
+
|
III ( )
|
-
|
+
|
-
|
+
|
IY (0)
|
-
|
-
|
-
|
-
|
Turli qon guruhlarining bir-biriga mos kelishi
5-jadval
Quyidagi qon guruhlari bo’lgan odamlar
|
Quyidagi guruhlarga qon berishi mumkin.
|
Quyidagi guruhlardan qon qabul qilishi mumkin.
|
I
|
I, II, III, IV
|
I
|
II
|
II, IV
|
I, II
|
III
|
III, IV
|
I, III
|
IV
|
IV
|
I, II, III, IV
|
Donorlik har bir odamning faxriy burchidir. 18 yoshga yetgan har bir sog’lom kishi donor bo’la oladi.
Hozirgi vaqtda minglab donorlar ko’plab bemorlarni davolashga , ularning hayotini saqlab qolishdek olijanob ishga hissalarini qo’shmoqdalar.
Aksari odamlarning eritrositlarida (85%) yana bir omil bor, uni birinchi marta Landshteyner va Viner 1940 yilda makkak (Maccacus rhesus) degan maymun qonidan topgan va shuning uchun ham uni rezus-omil (ph-omil) deb atalgan. Shu omil bo’lgan odam qoni (rezus musbat qon) mazkur omil bo’lmagan (rezus manfiy omil) odamga quyilsa, rezus manfiy odam qonida maxsus va o’ziga xos agglyutininlar va gemolizinlar hosil bo’ladi. Bunday odamga rezus-musbat qon qaytadan quyilsa agglyutinasiya va og’ir oqibatlar (gemotransfuzion shok) paydo bo’lishi mumkin.
Rezus-manfiy onada rezus-musbat homila rivojlanishi alohida ahamiyatga ega. Bu holda homilaning rezus-omili plasenta orqali ona qoniga o’tadi. Natijada ona qonida maxsus antirezus moddalar hosil bo’ladi, bu moddalar plasenta orqali qaytadan homila qoniga o’tadi-da, uning eritrositlarini agglyutinasiyalab va gemolizlab, og’ir oqibatlarga sabab bo’ladi. Ba’zan homilaning o’lik tug’ilishi shu bilan tushuntiriladi.
Oxirgi yillarda yangi agglyutinogenlar kashf etilgani munosabati bilan qon guruhlari haqidagi ta’limot ancha murakkablashdi. Masalan, A guruhi bir qancha guruhlardan iborat ekan (A1, A2, A3, A4 va xakazo). A2 agglyutinogeni A1 dan farq qilib, agglyutinin bo’lgan sust faol zardoblar bilan agglyutinasiyalanmaydi. Shuning uchun bunday kishilarni qoni I guruhga yanglish kiritilishi, natijasida qon qo’yish og’ir oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Rh-omilning uch varianti bor: Rh0, Rh1, RhII, Rh-omil bo’lmagan eritrositlarda HCh (rezus-omilga teskari) omillar topilgan, ularning ham uch varianti bor; HCh0, HChI, HChII. Bundan tashqari, M, N, S, P, D, C, K, Ln, Le, Fy, Yk va boshqa agglyutinogenlar topilgan. Bu omillarning kombinasiyalari ko’p birikmalar beradi va shunday qilib, hozir bir necha yuz ming qon guruhi ajratiladi. Biroq qon quyish uchun qonning faqat asosiy to’rt guruhini, Rh va HCh omillarni aniqlash kattaroq ahamiyatga ega.
Immunitet
Immunitet deb, organizmning atrofini o’rab turgan muhit turlarining zararli ta’sirotlariga qarshilik ko’rsatish qobiliyatiga aytiladi. Odam organizmiga kasallik qo’zg’atuvchi turli (patogen) viruslar, bakteriyalar, zamburug’lar va boshqalar kirishi (yuqishi) natijasida yuzaga keladigan xastaliklar yuqumli kasalliklar deyiladi. Yuqumli kasalliklarni mikroblar qo’zg’atishi Farangiston olimi Lui Paster (1822-1895) tomonidan aniqlangan. Hozirgi kunda mikroblarning 1500 ga yaqin, viruslarning 100 dan ortiq turlari ma’lum. Ular tuproqda, suvda, xavoda keng tarqalgan bo’lib, ko’p turlari ma’lum sharoitda odamda har xil yuqumli kasalliklarni qo’zg’atadi.
Mikroblar va viruslar odam organizmiga turli yo’l bilan: xavo-nafas a’zolari orqali, oziq-ovqat, suv, meva, sabzavotlar, yuvilmagan idish-tovoq, qo’lni yuvmasdan ovqatlanganda xazm tizimiga kiradi; teri orqali, ya’ni teri qirilganda, kesilganda,kuyganda jarohatlangan joyga mikroblar tushib,qon orqali organizmga tarqaladi. Bundan tashqari mikrob va viruslar jinsiy aloqa orqali, kasal odamning qoni yoki qon plazmasi bemorga quyilganda, yaxshilab sterillanmagan nina-shprislar bilan ukol qilganda, kasal hayvon va parrandalar mahsuloti (go’sht, sut, tuxum) yaxshi pishirmasdan istyemol qilganda, quturgan it, mushuk sichqon, qoramollarning tishlashi, so’lagi orqali, kasallangan hashoratlar (burga, bit, kana, chivin kabilar) chaqqanda kirishi mumkin.
Odam organizmi mikroblar, viruslar va kasallik qo’zg’atuvchi boshqa parazitlardan o’zini himoya qilish xususiyatiga ega. O’zini ximoya qilish usullari bir necha xil bo’lib, ular quyidagilardan iborat.
Do'stlaringiz bilan baham: |
