Reja: Diplomatiya tushunchasi

Rus-turk urushi (1877-1878 y.y) va Berlin kongressi xalqaro munosabatlar markazida
Reja.

1. 
   Rus-Turk urushining diplomatik tayyorlanishi.
   
2. 
   Rus-turk urushi davrida Yevropa davlatlari diplomatiyasi.
   
3. 
   San-Stefano tinchlik shartnomasi.
   
4. 
   Berlin kongressida diplomatik ziddiyatlar.
   

Gorchakov A. M. (1798-1883) diplomatiyasi1875-yilda Gersogovina va Bosniyada Turkiya mustamlakachiligiga qarshi qo’zg’alon ko’tarildi.Ular milliy mustaqillikni talab qildilar. Bolgariyada ham shunday qo’zg’alon ko’tarildi.Biroq,qo’zg’alon shavqatsizlik bilan bostirildi. Bolqon inqirozi buyuk davlatlarning manfaatini yana bir bor to’qnashtirdi. 1876-yil Serbiya-Turkiya urushida Turkiyaning qo’li baland kela boshladi.Shunday sharoitda Rossiya Turkiyadan Serbiya bilan yarash bitimi imzolashni va armiyasini demobilizatsiya qilishini talab etdi.Biroq Turkiya bu talabning bajarilisini paysalga soldi.
Nihoyat,Rossiya bu masalada Turkiyaga ultimatum topshirdi.Shu tariqa,Serbiya halokatdan saqlab qolindi.
Turkiya Serbiya bilan tinchlik shartnomasi tuzgan bo’lsada o’z armiyasini demobilizatsiya qilmadi.Bu Rossiya uchun ayni mudda bo’ldi.
London protokolidan so’ng ko’p o’tmay(1877-yil 15-aprelda) Rossiya Turkiyaga 7ta piyoda askarlar polka va 2ta o’qchi diviziya bilan javob qaytardi.16-aprelda Ruminiya bilan imzolagan shartnomaga ko’ra, rus askarlari uning hududi orqali o’tishlari kerak edi. 23-aprelda Rossiya Turkiya bilan diplomatic aloqalarni uzdi.
Podsho Rossiyasining askarlari namoyishkorona mobilizatsiya qilindi.Endilikda ularni chekintirish juda mushkul bo’lib qoldi.Turkiya slavyanlarga homiylik qilishga intilmadi,bu esa uni yana obro’sini tushirib yubordi. Podsho Kshenyovga yetib keldi uyerda oily qo’mondon qarorgohi joylashgan edi 1877-yil 24-aprelda Turkiyaga urush e’lon qilish haqida manifest imzoladi.Iyunning oxirlarida Bolqon hududida faol harbiy harakatlar boshlandi.Bikonsfeldning fikri bilan rus-turk urushi Dardanelni okkupatsiya qilish bilan boshlandi.Bu rejaga Angliya kabinetining qator a’zolari achinish bilan qaradilar.Angliya shu bilan chegaralanib qoldi.
6 mayda Derbi Shuvalovga nota taqdim qildi.Unda xabar berilishicha Angliya birinchidan Rossiyani Suvaysh kanalini Blokada qilishiga ikkinchidan Misirni okkupatsiya qilishiga ruxsat beraolmasdi. Bu xech bo’lmaganda urush vaqtida umuman zid edi uchinchidan Konstantinopolni bosib olinishi va to’rtinchidan fors qo’ltig’idagi ruslarning mavqeyi oshishiga olg’a borishiga ruxsat bera olmasdi
Shuvalov doimo Angilya Rossiya, har ikkala tamonga xam birdek xizmat qilgan u Garchakov bilan mavjud ziddiyatli vaziyatni bartaraf qilish maqsadida Peterburgga yetib keldi va jiddiy vaziyat to’g’risidapoytaxtga malumot berdi rus xukumati urush boshlanishi bilan bir qancha maqbul shartlarni nixoyasiga yetgazishni o’ylardi
Ular anglichanlarni Misr va Suvaysh masalasida tinchlantirishga shoshildi Konstantinopol va qo’ltiq masalasiga kelsak, rus xukumati bu xududlarga davo qilmasliklarini anglichanlarga bildirdi Rus xukumati aloxida etibor qaratgan narsa Konstantinopol va qo’ltiq tqdiri umumdavlatlar kelishuvi asosida bo’lishi yoki bo’lmasligi edi boshqacha aytganda Angilya tamonidan xal qilinayotgan bu masalaga Rossiya aralashishga jurat etaolmasdi. Rossiya bosh vaziri yuqorida keltirilgan vadalarni chegaralamadi u Shuvolovga Rossiya mo’tadil shartlarga ega bo’lgan tinchlik kelishuvini tayyorlab qo’yganligini xabar berdi bu vaqtda rus askarlari Bolqon tizmasidan kesib o’tayotgan edi. Rus hukumati Konstantinopol konferensiyasiga judayam jo’n bo’lgan so’ngi talabnoma variantini taqdim qildi
“Konstantinopol konferensiyasi” 1876-1877-yillarda Rossiya,Angliya ,Germaniya ,Avstriya-Vengriya va Fransiya davlatlari boshliqlari ishtirokida Konstantinopol konferensiyasi bo’lib o’tdi.
1875-1876-yillarda Gersogovina va Bosniyada qo’zg’alon bo’lib o’tadi.Serbiya va Chernogoriyada,Bolgariyada Turkiya zulmiga qarshi harakatlar avj oldi.Shunday sharoitda Rossiya hukumati Bolqon hududlarida mustahkamlanib olishni maqsad qiladi va Turkiya zulmiga qarshi ko’tarilgan bu qo’zg’alonlarni qo’llab-quvvatladi.Konstantinopol konferensiyasi 1876-yilning 11-dekabrida o’z ishini boshladi va 1877-yilning 30-yanvariga qadar davom etdi.
Konferensiyada Rus elchisi sifatida N.P.Ignatyev qatnashdi.Ignatyev bu konferensiyada boshqaruvchilk rolini o’ynagan bo’lib Bolgariya,Gersogovina va Bosniyada Avtonom boshqaruv o’rnatilishiga erishdi.
Bolgariya hududi janubda Rodop tog’laridan va Adrianopolga qadar kengaytirildi.Rossiya tinchlik kelishuvini tezda tayyorlab janubi-g’arbiy Bessarabiyaga qaytdi. Batumidan voz kechishidan voz kechdi.Agar Avstriya-Vengriya Bosniya, Gersogoviniyaga ko’z olaytiradigan bo’lsa,konpensatsiya to’lashga hukm qilinadigan bo’ldi.
Konstantinopolda turgan rus askarlari poytaxtni okkupatsiya qilsa,Angliya o’z navbatida neytralitet holatini saqlab turushi kerak edi.1877 –yil 8-iyunda Shuvalov bu dasturdan lord Derbini habardor qildi.Britaniya hukumati rus hukumatining talabnomasini rad etdi.Ular hattoki Konstantinopolda rus askarlarining vaqtinchalik turishlariga ham rozi bo’lmasdi.
Bikonsfeldning o’zi Dardanelni ushlab qolish maqsadida Konstantinopolga flot yubordi.Nufuzli liberal partiyasi turklarga yordam berish g’oyasiga qarshi chiqishdi.
1877-yil 19-mayda Angliya hukumati Rossiyaga qarshi ittifoq tuzish haqida Avstriya –Vengriya bilan muzokaralarni boshlab yubordi. Berlin kongressi 1878-yilning 13- iyunidan 13- iyuliga qadar davom etdi. Mazkur kongressda 6 ta buyuk davlat va Turkiya qatnashdi. Bolqon davlatlari vakillari Berlinga kiritilgan bo`lsada biroq ular congress ishtirokchilari hisoblanmas edilar. Buyuk davlatlarning delegatsiyalari tashqi ishlar vazirlari yoki bosh vazirlar bilan boshqarilar edi. Besmark Gorchakov, Bekonsfeld, Andrashi, Baddington va Korti congress tashabbuskorlari edilar. Har bir delegatsiya bir necha odamdan iborat edi.
Berlin kongressidagi rus diplomatiyasining ahvoli og`ir edi. Negaki Angliya va Avstriya _Vengriya Rossiyaning do`shmanlari edi.1877-yilning oxirida Fransiyada Bekazning o`rniga Baddington keldi. U respublikachilarning ung qanoti vakili edi. U kongressda asosan Angliyani qo`llagan edi. Berlin kongressi 1878-yilgi San-Stefano tinchlik shartnomasining shartlarida Avstriya- Vengriyc va Angliya noroziligi sababli"chaqirildi. 1878-yilning 5-~oyabrida Avstriya ¶Rengriya qudratli davl!tlarga ya`ni 1856-yilda Parij shartnomasini hamda1871-yilda London shartnomasini imzolagan davnatlarga yuzlandi. Avstriya–Vengriya bu davlatlargq Venada Yevropa konferensiyacini chaqirishni takli& etdi. Ma:kur konferensiyaning maqsadi 1877-1878 yilgi Turi rus urusii &atijasida yuzaga kelgan muommolarni yechish edi. Òossiyaning tashqi ishlar kansleri Gorchakov kongressning chaqirilióhiga ko`ngan bo`lsada lekin kongressnin' Venada chaqirilishiga qarshi edi.
U Bi{markka yuzlandi. Bessmark reyxstagda nutq so`zladk. Angliya o`zgacha siyosat yuritdi Angliya ko`proq Rossiya tomonidan ko`rfazlar.i egallab olishidan qo`rqar edi. Ingliz hukumati mazkur chaqi2ilayorgan Berlin kongressida San –Stefcno shartlarining qayta ko`rib chiqilishiîi talab etdi. Tashqi ishlar vaziri 'pa& Berbining o`rniga kedgao Sïlsb¥rI S%n_sõe~cfo(shcxtno|eqéninwshaRpmarh Qïsiy`finc siksQdafi ua`sizkné iengaytirilayotganini keskin ma`lum qildi. Bekonsfeld (ukumati harbiy tayyorgarlikni kuchaytirishni boshladi. Bu bilan u Afgliya o`zining talablarini Rossiya urush e`lon qilguniga qadar himoyc qila olishini ko`rsatib qo`ymoqchi bo`ldi. Avstziya –Vengriya taWhqi ishlar raziri graf Andrashi timsolida urush oldidan qabul qilgan shartlarning bekor qilinishiga undadi. Avstriya –Vengriya hukumati bir qator talablarni e`lon qildi. Mazkur talablar 1876-yilgi Reyxstag sHartnomasi va 1877-yilgi Bo`dapesht konvensiyasiga nisbatan ancha salmoqli edi. Andrashening talablari Avstriya –Vengriyaning ta`sir doirasini BosniyA va Gersegovenadan janub tnmonea kengaytirishni ko`zlar edi. Undan0tashqari Andrashining talablari Chernagoriyaning dengizga chiqishiga imjon bermagan. Rossiya bundan norozi edi. Gorchakov Avstriya –Vengriyaga yon bosishga qaror qildi,Gorchikov Avstriya –Vengriyaning talablari Inglizlarning talablarig! qaraganda qncha xavliroq deb hisobladi. Uning uylashicha Angliya Avstriya –Vengriyasiz Rossiya bilan urushishga qodir emas. Shunga qaramasdan Gorchakov Besmark Avstriya –Vengriyaga talablarning qisqartirilishi masalasida bosim o`tkazishidan umidini o`zmadi. Biroq Bismark Avstriya –Vengriyaga har qanday ta`sir o`tkazishdan bosh tortdi. Rus hukumatining Avstriya –Vengriya munosabatlariga nisbatan qabul qilgan qadamlariga qaramasdan Londondagi rus elchisi Pyotr Shuvalov Solsberi va bosh vazir Bekonsfild bilan maxfiy yozishmalar olib borishga kirishdi. Bu bilan u Angliya va Avstriya –Vengriyaning Rossiyaga qrshi qaratilgan ittifoqini oldindan eslatib quymoqchi bo`ldi. 1878-yil 30-mayda ingliz rus konvensiyasi bilan mustahkamlangan mazkur maxfiy yozishmalar Berlin kongressining chaqirilishi haqida ma`lum qilindi. Angliya hukumati Bessarabiyaning dunay bo`yi hududlari, Ardagan, Kars, Batumining Rossiyaga qo`shilishiga rozilik berdi. Shu bilan bir qatorda Angliya Bolgariyaning ikki qismga ya`ni shimoliy va janubiy qismga bo`linishini talab etdi. Iyun oyining boshida Rus hukumati kongressning chaqirilishi masalasida Besmarkka yuzlandi. German hukumati Parij shartnomasining ishtirokchilari bo`lgan davlatlarga Berlinda bo`lib o`tadigan kongressga taklifnoma junatdi.
Rossiya tomonidan kansler Gorchakov, Londondagi elchi graf Pyotr Shuvalov va Berlindagi elchi P. Ubri; Avstriya tomonidan tashqi ishlar vaziri garf Andrashi, Germaniyadagi elchi graf Karol va Rimdagi elchi Gaymerli; Angliyadan bosh vazir graff Bekonsfeld, tashqi ishlar vaziri markiz Solsberi va Berlindagi elchi lord Rossfel; Germaniyadan esa kansler Besmark, tashqi ishlar vaziri Byulov, parijdagi elchi knyaz Gogenloyi; Fransiyadan tashqi ishlar vaziri Vaddington, berlindagi elchi Graff Sen-Valle; Italiyadan tashqi ishlar vaziri graff Korti va Germaniyadagi elchi Beloni; Turkiyadan Karapeodori poshsho, Mahmud Ali poshsho va berlindagi elchi Sadullaa Bey qatnashdilar.
Bundan tashqari kongressda gretsiya, Ruminiya, SErbiya Chernagoriya, ishtirok etdi. Faqatgina Ruminiya va Gretsiyaning vakillari majlisga chaqirilardi. U ham bo`lsa faqatgina hal qilinayotgan masalalar Ruminiya va Gretsiyaga tegishli bo`lgan taqdirda chaqirilgan. Ular umumiy tinchlik shartnomasini imzolamadilar. Birinchi bo`lib o`tgan majlisdayoq kongressga boshliq etib Besmark tanlandi. Shunisi diqqatga sazovorki eng muhim masalalar kongressning odatiy majlislarida emas balki Angliya Avstriya –Vengriya va Rossiya vakillarining shaxsiy majlislarida hal qilingan. Bismark ko`proq Angliya tomonidan va ayniqsa Avstriya tomonida bo`lar edi. Negaki ular bilan ittifoqda bo`lish Germaniya uchun juda muhim hisoblangan.
13-iyulda Berlin traktati imzolandi. Berlin traktati 64 ta moddadan tashkil topdi. Berlin traktatiga ko`ra Bolgariya Bolqondan shimolda bo`lgan Bolgar viloyatlari bilangina cheklandi. Uning chegaralariga Makedoniya ham kirmadi.
Bolgariya avtonom davlat deb tan olindi. Bolgariyada o`ziga knyaz saylash huquqi ta`minlandi., mamlakatda qo`shin o`shlab turish va organlar statuslarini ishlab chiqish huquqi ta`minlandi. Bolgariyaning Bolqondan janubda bo`lgan viloyatlari alohida hudud tashkil etishdi. Mazkur hudud Sharqiy Ruminiya degan nom oldi. Sharqiy Ruminiya sultonning bevosita harbiy va siyosiy hukmronligi ostida edi. Shunga qaramasdan sharqiy Ruminiya boshqaruvchilik avtonomiyasidan foydalanar edi. Sharqiy Ruminiyaga xristianlardan chiqqan general gubernator boshchilik qilar edi. U sulton tomonidan 5 yilga tayinlangan. Sharqiy Ruminiyaning tashkilotlari Yevropa komissiyalariga buysunar edi. Avstriya –Vengriya o`zining qo`shini bilan Bosniya va Gersogovenani egallab olish huquqiga ega bo`ldiva shuningdek o`zining boshqaruvini olib boorish huquqini qo`lga kiritdi. Qolaversa Avstriya –Vengriya o`zining garnizonlarini yangi bozor sanjoqligida ishlab turish imtiyoziga ega bo`ldi. Chernagoriya Turkiyadan mustaqil ekanligi tan olindi. Unga Adriyatika dengizidagi Antivari porti berildi. Serbiya va Ruminiya ham Turkiyadan mustaqil deb e`lon qilindi. Ruminiya Dunay buyi uchastkasi hisoblangan Bessarabiyaning evaziga Dobrudjani oldi. Dunay Yevropa komissiyasining huquqlari kengaytirildi. Mazkur komissiyaning tarkibiga Ruminiyaning vakili ham taklif etildi. Batumi, Kars, Ardagan okruglari bilan birgalikda Rossiyaga qo`shildi. Kotur Eronga chekindi. Ruminiya Serbiya va Cherenogoriya Bolgariya va shuningdek sultonning barcha mulklarida ee`tiqod erkinligi e`lon qilingan edi. Bundan tashqari Bracha dindagi shaxslar uchun fuqarolik va siyosiy huquq ta`minlandi. Berlin traktatining yakunlovchi moddasi 1856-yilgi pasrij shartnomasi va 1871-yilgi London shartnomasida o`zgartirish kiritilgan qarorlarni o`zida aks etdi. Berlin traktati aholining qiziqishlarini inobatga olmadi. Turkiyaga qarshi birinchi bo`lib qo`zg`alon ko`targa Bosniya va Gersogovina endilikda Avstriya –Vengriyaga buysunishni istamadi va naetijada Avstriya –Vengriya okkupatsiya paytida u yerdagi katta qo`zg`alonni boshtirdi. Berlin traktati muhim xalqaro hujjat hisoblansada traktat qarorlarining bir qismi vaziyat kuchi bilan bekor qilingan edi. Berlin traktati 1913-yilgi Bolqon urushlariga qadar amalda bo`lgan. 1885-yilda Bolgariya va sharqiy Ruminiya birlashtirildi. 1886-yilda Rossiya Batumida Porto-Frankoni bekor qildi. 1908-yilda Avstriya-Vengriya Bosniya va Gersogovinaning okkupatsiyasini anneksiyaga aylantirdi.