Reja: Diplomatiya tushunchasi

XIX asr o`rtalari-60-yillaridagi xalqaro munosabatlar
Reja.

1. 
   Prussiyaning Danya bilan 1864 urushi diplomatiyasi.
   
2. 
   Prussiya-Avstrya urushi (1866) diplomatiyasi va Nikolsburg tinchlik shartnomasi.
   
3. 
   Otto fon Bismark diplomatiyasi
   
4. 
   Prussiya Fransiya urushi arafasida Prussiya-Rossiya va Prussiya-Angliya munosabatlari.
   
5. 
   Lui Nopaleon III diplomatiyasi.
   
6. 
   Ems Depeshasi.
   

Fransiya armiyasi uchun urush harakatining boshidanoq muvaffaqiyatsiz boshlandi. Prussiya qushini Fransiya kuchlaridan oldinroq 1870 yilning avgustining birinchi kunlaridanoq nemis armiyasi aniq hujumga o`tdi. Xali fransuzlar o`z qushinlarini chegaraga keltirib ulgurmagan edi.
Buni ko`rgan Fransiya qushinlari hujum qilish harakatidan qaytishga tug`ri keldi. Bu strategik planning barbod bo`lishi edi. Fransuzlar 1 qo`ldan chiqarishdi. Uni dushmanlar ilib ketishdi.
Prussiyaliklar 4 avgustda Veysenburgda va avgustda Vertada zarba berdi. Fransuzlarning janubiy grupirovkalari mag`lubiyatga o`chradi. Bu qushinni marshal Mak Magon boshqarar edi. (usha 6 avgust kuni Shpekerinda ) marshal Bazen qul ostida bo`lgan shimoliy qushin ham mag`lub bo`ldi.
Ikkala fransuz armiyasining qushilishi Prussiya qushinining oldingi qilgan tezkor harakati halaqit berdi. Bu bilan ularni ikkitaga bulib tashlashga qodir bo`ldilar. 18 avgustda nemis armiyasi bazen armiyasiga Sen-priv va Gravelote yonida og`ir talofat etkazdi. Shundan keyin ularni Mets qalasiga qamal qildi. Ular himoyalanishga majbur bo`ldilar.
Mak-Magon imperatordan Metsni qo`llashga buyruq oldi, lekin nemislar bu rejani amalga oshishiga tusqinlik qilishdi. Prussiyaliklar Mak Magon armiyasini Sedanga surib qo`ygandi va u yerda joylashgan Napaleonni ham qamalga olishdi. 2 sentyabrda fransuz imperatori Mak Magon armiyasi bilan taslim bo`ldi.
Fransiya- Prussuiya janglarida prussiyaliklarning yutug’I ularning soni jixatidan ko’pligidir. SHunday qilib Prussiyaning yutug’I Fransiya- Prussiya urushida urushning bir tomonlama frontda chegaralanib qolinganligida edi. Fransuz hukumati urush davrida Avstra- Vengriya va Italiyadan yordam olishga intiladi. Prussiya esa bunga yo’l qo’ymaydi.
Ikkinchi imperiya va 60- yillarda Rossiya sharqga qarshilik ko’rsatishga urinmasdi. Peterburgda Purussiyaning kuchayishidan qo’rquvchi kuchlar ko’p edi. Biroq ular imperiya Napaleon III qatnashgan Rossiya uchun haqoratli Parij traktatini imzolashga qatnashgan edi. Undan tashqari Napaleon III dan Rossiya – Polsha munosabatida 1863 yilgi Polsha harakati vaqtida aralshganliklarini hali unitishmagan edi.
Rossiyadan qurqishlari Napaleon III qarshiligiga uchragan edi. Buning oqibatida Rossiya Prussiyaga yaqinlashadi. Peterburgda shuningdek Prussiyaning Rossiyadan mag`lubiyatga uchrashi Avstro-Vengriyadan kuchayishiga olib kelishidan qo`rganlar. Bularning barchasi Rossiyaning Prussiya g`alabasini qo`llab-quvvatlashini anglatar edi. 1868 - yildayoq Aleksandr II Velgelmga Frank-pruss urushi kelib chiqqan taqdirda o`z armiyasini galiksiya chegarasiga joylashtirishda shu bilan Avstro-Vengriyadan Fransiyani qo`llab-quvvatlashi uchun oldini olishga harakat qilishni aytgan edi.
Urushning dastlabki damlaridayoq rus hukumati Avstriyadan urushga qatnashishga halaqit berishni qayd etadi.
1870-yil 23-iyulda hukumat xabarnomasida Rossiyaning neytralteti haqida deklarasiya paydo bo`ladi. Bu deklarasiyaning oxirgi frozasi juda ahamiyatli. Imperator hukumati Yevropada tinchlik urnatich uchun har qanday ko`ngilli yordam berishga tayyor bo`ladi.
Avstro-Fransiya ittifoqi aniq natijalarga asoslangan bo`lsada biroq Avstro-Vengriyaning Fransiya tarafgini olishi Rossiya qarshiligiga uchraydi. Imperator Frans Iosif Rustossi yaqinida italyanlar ustidan g`alaba qozongan.
Ersgersog Alberxt hamda feodal aristokratiya harbiylar Avstriyaning urushga kirishini maqullashdi. Fransiya hukumati Erms shahrida kelishuv kunlariyoq gabsburglar monarxiyasi bilan ittifoq tuzich taklifini so`raydi. Avstriya burjuaziyasi esa antipruss siyosatiga qarshi ular barcha antinemis harakatlariga salbiy munosabat bildirar edilar. Ayniqsa Vena saroyi bu fransuz prussiya urushiga qattiq qarshi edi. Vengriya premergrafi Andrashi Fransiya bilan ittifoq tuzish va uni Avstriya-Vengriyaning harbiy harakatlariga chiqishiga tuliq qarshi edi.
Italiyaga keladigan bo`lsak qirol Viktor Emmanuel dastlabki vaqtlardanoq Fransiya bilan ittifoq tuzishga harakat qildi. Biroq bu ittifoq harakatiga jiddiy tusiq bor edi. Italiyada bu davrda uning birlashish jaroyoni tuliq tugallanmagan bo`lib Rim yagona Italiya tarkibiga boshqa tarafdan Italiya Fransiyaga moliyaviy jixatdan qaram edi.
Napoleon bilan Italiya hukumatining urush olib borishi u uchun oson kechmasdi. Kutilgan Avstriya-Fransiya ittifoq kelishuvi Frans-Pruss urushi harbiy harakatlari barbod bo`lgan edi.
Bismark Italiyaning bu urushda qatnashishidan xavfsirardi. Hatto Mosseri va boshqa Italiyaning namoyondalari bilan kelishuv olib borishni boshlaydi. Agar Italiya Fransiya tomonidan urushga qatnashadigan bo`lsa Bismark Italiyada respublikachilar harakatini mablag` va harbiy qurollar bilan qo`llashini aytadi.
Frans-pruss urushida Italiyaning tashqi siyosatdagi pozitsiyasi Sedanda hal bo`ldi. Fransuz armiyasinin bu yerda mag`lub etilishi uning barcha rejalarini tuxtatib qo`ydi. Shu bilan birga 20-sentyabrda Italiya jangchilari Rimga qarshi harakat qildilar. Shu bilan Rim papasi hukumati inqirozga yuz tutdi va Italiyaning butunlay birlashuv jarayoni amalgam oshadi.
Frans-pruss urushi boshlangach, Garchakov urushning tezroq yakunlanishini va fransiyani bundan battar zaiflashishini istardi. Peterburgda Prussiya Fransiyani shunchalik tez mag`lub etishi haqida o`ylamagan edi.
Bu Rossiyaning kuchayishidan dalolat bera edi. Sedandagi urushdan bir necha kun avval pruss armiyasining omadli yurishlari tasirida Rossiya imperatori pruss qiroliga xat yozadi. Unda Fransiyani taxqirlagan ahvolga solib quymasligini so`raydi.
Velgelm I javobi ijobiy emas edi. Qirol fransiyani anneksiya qilishdan voz kechish u jamoatchilikka qarshi chiqmasligini e`tirof etadi. Xaqiqatan ham Bismark general shtat va qiroldan o`zi ham Fransiyani og`ir ahvolga solishni u bilan talonchilik sulxini tuzishni va undan Elzas va Lotaringiyani tortib olishni ko`zlayotgan edi. Sedandagi fransuz mag`lubiyatidan keyin Degabryak Garchakovdan fransiyani qo`llab-quvvatlashini faol diplomatic harakat olib borishga ko`ndirishga intiladi. Shu qatorda Germaniyaning kuchayotganini eshitib bu Rossiya manfaatlariga xavfli ekanligini aytib o`tadi. Rossiyaning g`alabasi rus hukmron toifalar sinfi va fransiya diplomatlarini vahimaga solgan edi.
4-sentyabrdagi revolyutsiya natijasida Fransiyada revolyutsuya o`rnatildi. Respublika va Prleanistlar respublikasidan muvaqqat hukumat tuzildi. U milliy hukumat deb nom oldi. Garchakov Fransiyaning yangi hukumati bilan yaqinlashuvini bu hukumatga yaqin orada tinchlik sulxi tuzish mumkinligi haqida aytadi.
Garchakov podshodan Velgelmga yana bir bor xat yozishini va Fransiya bilan munosabatlarini yaxshilashga va`da berdi. Shuningdek Garchakov agar Yevropa kongressi chaqiriladigan bo`lsa Rossiya, Fransiya foydasiga ovoz berishini barilla aytishini aytdi.
Angliyaga keladigan bo`lsak Gladson hukumati qit`ada sodir bo`layotgan bu yurishga aralashmaslik siyosatini tanladi.
Chunki Angliya avgust oyidayoq kurashayotgan 2-avgustda Belgiyaga dahl qilmaslik haqida bayonet oladi. Angliya boshqaruvchi hukumati Angliyada keyingi dengiz va kaloniyal derjaveda 2-o`rinda turuvchi Fransiyadan mag`lubiyatidan xursand edi. Bundan tashqari Fransiya 1869-yil ochilgan Suvaysh kanali sohili hisoblanib, Yevropadan Britaniya Hindistonga boruvchi yo`l edi.
Prussuya harbiy kuchi bu vaqtga kelib yanada kuchayishda davom etdi. Sedandagi kurashdan so`ng armiyaning bir qismi Parij tomonga harakat qildi va deyarli hech qanday qarshilikka uchramadi. Pruss armiyasidan boshqa bir kuch Metsni qamal qilish bilan band bo`lib bu yerda Bazenda katta armiyasi qurshovda qolgan edi.
14-sentyabrning nemislar Parijni o`rab olishni yakunlashdi. Biroq bu yerda ularni katta shahar aholisining ko`ngilli kurashlari boshlanib, ayniqsa Parij ishchilari ularga qattiq qarshilik ko`rsatadi.
1870-yil 7- oktyabrning Miiliy hukumat a`zolaridan biri Gambet Turyen shahrida yangi harkatchan armiyani shakllantirdi. Bu esa Prussiyaning ahvolini og`irlashtirdi. Bismark bu urushda chet el derjaviyalaridan aralashuvida xavfsirar edi. Ayniqsa u Rossiyadan juda qurqar edi. Bismark Prussiya komandirlaridan Parijni qamal qilinish jarayonini tezroq tugatishni so`raydi va shaharni ayovsiz bombardimon qilishni talab qiladi.
Aynan shu vaqtda (sentyabr oktyabr) Tyer Miiliy hukumat topshirig`I bilan buyuk davlat poytaxtiga yo`l oladi. Bu topshiriq yirik davlatlardan Fransiya foydasiga urushga aralashuvi va tinchlik shartnoma tuzish haqida edi. Londonda Tyer yaxshi kutib olindi. Biroq u Venadagi kabi aniq hech maqsadga erisha olmadi.
Avstriya-Vengriya hukumatining faol qatnashuvi bu davrga kelib to`xtatilgan edi. Italiyadan ham xuddi shunday javob kutayotgan edi. Peterburgda Tyer ko`ngilli tarzda qabul qilindi va unga podsho tinchlik istayotganini ma`lum qildi.
“Podsho sizga kelishuvlar tuzishga yordam qiladi. Biroq bundan ortiq yordam qilolmaydi” deb aytadi. Garchakov Tyerga podsho haqiqatdan ham Velgelmga yangi xat jo`natadi. Prussiyaning bu xatga javobini uzoq vaqt kutishga to`g`ri keladi va nixoyat kelishuv tuzilishi haqida ma`lumot olgach Garchakov Tyerni chaqiradi va unga tinchlik sulxi tuzilishi haqida bayon qiladi. Lekin bu tinchlik shartnomasi tuzishda barcha shartlar Prussiya taklifi bilan amalga oshishini aytadi. 30-oktyabrda Fransiyaga qaytgan Tyer Versalga keladi. Bu yerda o`sha vaqtda Prussiya bosh shtabi joylashgan edi. Tyer Versalda Bismark bilan uchrashadi va ular o`rtasida kelishuv shartnomasi tuzish boshlanadi. Tyer bu kelishuvida o`z harakat rejalarini qayd etgan bo`lib, Bismark bilan savdolashishga harakat qiladi. Podsho hukumati prussiya hukumatini qo`llovchi har qanday jamoaviy chiqishlarga o`zining betaraflik siyosatini namoyon qiladi