Режа: Давлат ва жамиятнинг ҳуқуқий асосларини шакллантириш ва либераллаштириш

1994 йил 25 декабрда Ўзбекистон тарихида биринчи марта Олий Мажлисга ва маҳаллий ҳокимият вакиллик органларига очиқ демократик сайловлар бўлиб ўтди. Ўша пайтда миллий парламентдаги 250 ўрин учун 654 номзод кураш олиб борди.
Олий Мажлис қонун ижодкорлиги соҳасида тажриба тўплаган ҳолда, қонунчилик ишларини изчил такомиллаштириб борди ва ўз моҳияти бўйича қабул қилинган қонунларнинг мазмунига кўра Совет давлати Олий Кенгашидан ўз табиати ва мавқеи билан ажралиб турадиган олий давлат органига айлана бошлади.
Олий Мажлис ўзининг амалий фаолиятининг дастлабки босқичларидан бошлаб, Конституция асосида мамлакат мустақиллигини таъминловчи, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва инсон эркинликларини кафолатлайдиган қонунларни ишлаб чиқишга, ислоҳотларни амалга оширишга қаратди. ХХ асрнинг 90-йиллари охирига келиб, 100 дан ортиқ асосий қонун ҳужжатлари қабул қилинди ва амал қила бошлади, иқтисодий муносабатларни ислоҳ қилиш, жамиятнинг гуманитар ва маданий тараққиёти муаммоларини ҳал қилиш учун ҳуқуқий асос яратилди.
Маҳаллий вакиллик органлари фаолиятида - халқ депутатлари вилоят, шаҳар ва туман Кенгашларида ҳам ўзгаришлар бўлди. Олдинги Совет ҳокимиятларидан фарқли ўлароқ, расмий ҳокимият органлари бўлган Кенгашлар аҳолининг ҳақиқий ҳаётий манфаатларини ифода этишга имкон берадиган кенг ваколатларга эга бўлди.
2002 йил 27-январда Ўзбекистон парламентини ўзгартириш бўйича умумхалқ референдуми бўлиб ўтди. Референдум натижаларига кўра, Марказий сайлов комиссиясининг маълумотларига қараганда, Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг 93,65 фоизи икки палатали парламентни тузиш учун овоз берган. Референдум натижаларига кўра, Конституция моддаларига, шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қонунларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди. Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенат - қуйи ва юқори палаталарга бўлинди. Доимий профессионал асосда Қонунчилик палатасининг шаклланиши қонун ижодкорлиги жараёнининг фаоллашувига ёрдам берди. Юқори палата - Сенат ҳудудий субъектлар - маҳаллий Кенгашлар депутатларини бирлаштирган вакиллик органига айланди. Бу Олий Мажлисга, энг юқори қонун чиқарувчи орган сифатида, мамлакатдаги ўзгариш жараёнларига фаол таъсир кўрсатишга, минтақалар билан бевосита алоқаларни амалга оширишга имкон берди. 2002 йил 27 январда икки палатали миллий парламентни шакллантириш тўғрисида ўтказилган референдум натижалари ҳамда "Референдум натижалари ва давлат ҳокимиятини ташкил этишнинг асосий принциплари тўғрисида" ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг қабул қилиниши қонун чиқарувчи ҳокимиятни чуқур ислоҳ қилиш учун асос яратди.
Миллий парламентни ривожлантиришда 2003 йилда "Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси тўғрисида", "Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати тўғрисида"ги конституциявий қонунларнинг қабул қилиниши, палаталарнинг мақоми, ваколатлари ва фаолият механизмлари ҳамда барча янги хусусиятларни аниқ белгилаб берди. Маълумки, аксарият демократик мамлакатларда парламент икки палатали ҳисобланади. ХХ асрнинг сўнгги ўн йилликларида икки палатали тизим парламентаризм ривожланишининг асосий шаклига айланди.
Ўзбекистон Республикасининг олий ҳокимият вакиллик органи - Олий Мажлис номи ўзгармади. Унинг таркибида иккита палата ташкил этилди: юқори - Сенат, қуйи - Қонунчилик палатаси. Иккала палатанинг ваколат муддати - 5 йил. 2004 йил декабр ва 2005 йил январда мамлакатда биринчи марта икки палатали парламентга сайловлар бўлиб ўтди. Демократик асосда икки палатали парламентнинг шаклланиши натижасида ваколатлар қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд тармоқлари ўртасида тақсимланди. Жамият ҳаётида парламентнинг обрўси ошди. Эндиликда қонун лойиҳалари аввал Қонунчилик палатасида кўриб чиқиладиган ва қабул қилинадиган, кейин Сенат томонидан кўриб чиқилиб ва тасдиқланадиган бўлди. Қонун Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан имзоланган ва матбуотда эълон қилинган кундан бошлаб юридик кучга эга бўлади.
Сенат 100 аъзодан иборат бўлиб, улардан 16 нафари Президент томонидан таниқли жамоат ва илмий арбоблар орасидан тайинланади; қолган 84 ўринни вилоят, туман ва шаҳар кенгашлари вакиллари эгаллайди.
2004 йилги сайловлар давомида Олий Мажлис Қонунчилик палатасига 120 депутат сайланди. Миллий парламентнинг қуйи палатасидаги ўринлар қуйидаги сиёсий партияларга тақсимланди: Ўзбекистон Халқ демократик партияси, Ўзбекистон “Адолат” социал-демократик партияси, Ўзбекистон “Миллий тикланиш” демократик партияси, Тадбиркорлар ва ишбилармонлар ҳаракати - Либерал-демократик партияси, шунингдек, фуқаролар ташаббускор гуруҳларининг мустақил номзодлари. Сайлов қонунчилигига жиддий ўзгартиришлар киритилди. Ушбу ўзгартишларга мувофиқ, Қонунчилик палатаси депутатлигига номзодлар сиёсий партиялар ва сайловчиларнинг ташаббускор гуруҳлари томонидан кўрсатилмоқда.