Reja: Aholi daromadlari va uning tarkibi. Aholi turmush darajasi va uning ko’rsatkichlari


Nominal daromad – aholi tomonidan ma’lum vaqt oralig’ida olingan daromadlarining ‘ul ko’rinishidagi miqdori hisoblanadi



Download 62,87 Kb.
bet4/8
Sana04.08.2021
Hajmi62,87 Kb.
#138285
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
DAROMADLAR TENGSIZLIGI VA UNING DARAJASINI ANIQLASH

Nominal daromad – aholi tomonidan ma’lum vaqt oralig’ida olingan daromadlarining ‘ul ko’rinishidagi miqdori hisoblanadi.

Ixtiyorida bo’lgan daromad – shaxsiy iste’mol va jamg’arma maqsadlarida foydalanish mumkin bo’lgan daromad. Bu daromad nominal daromaddan soliqlar va majburiy to’lov summasiga kam bo’ladi.

Real daromad – narx darajasi o’zgarishini hisobga olib, aholining ixtiyorida bo’lgan daromadga sotib olish mumkin bo’lgan tovar va xizmatlar miqdorini ko’rsatadi, ya’ni daromadning xarid quvvatini bildiradi.

Aholining nominal ‘ul daromadlari turli manbalar hisobiga shakllanib, ulardan asosiylari quyidagilar hisoblanadi:

a) ishlab chiqarish omillari hisobiga olinadigan daromad;

b) davlat yordam dasturlari bo’yicha to’lov va imtiyozlar shaklidagi ‘ul tushumlari;

v) moliya-kredit tizimi orqali olinadigan ‘ud daromadlari.

Res’ublikamizda 2004 yilda aholining nominal ‘ul daromadlari 2003 yilga nisbatan 17,6 foizga o’sib, 7571,4 mlrd. so’mni tashkil etdi. Iste’mol narxlari indeksi bo’yicha hisoblangan aholining real daromadlari esa 16% ga o’sgan. Aholi real daromadlarining oshishida asosiy omil bo’lib makroiqtisodiy sharoitning qulayligi, iqtisodiy o’sishning tez sur’atlarda oshishi, inflyastiyaning sezilarli darajada ‘asayganligi, iqtisodiyotdagi tarkibiy o’zgarishlar va aholini aniq ijtimoiy himoya qilishning kuchayganligi hisoblanadi.



Aholining yollanib ishlovchi qismi oladigan daromadlarining asosiy ulushini ish haqi tashkil qiladi. Daromadning bu turi istiqbolda ham ‘ul daromadlari umumiy hajmining shakllanishida o’zining etakchi rolini saqlab qoladi.

Aholi ‘ul daromadlari darajasi davlat yordam dasturlari bo’yicha to’lovlar sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Bu manbalar hisobiga ‘ensiya ta’minoti amalga oshiriladi va turli xil nafaqalar to’lanadi.

Aholining moliya-kredit tizimi orqali olinadigan ‘ul daromadlari quyidagilardan iborat: davlat sug’urtasi bo’yicha to’lovlar; shaxsiy uy qurilishiga va matlubot jamiyati a’zolariga bank ssudalari; jamg’arma bankiga qo’yilmalar bo’yicha foizlar; akstiya, obligastiya bahosining ko’’ayishidan olinadigan daromad va zayom bo’yicha to’lovlar; lotereya bo’yicha yutuqlar; tovarlarni kreditga sotib olish natijasida tashkil to’adigan, vaqtincha bo’sh mablag’lar; har xil turdagi kom’ensastiya to’lovlar va h.k.

Keyingi yillarda mamlakatimiz aholisining ‘ul daromadlari shakllanish manbalari bo’yicha quyidagi ma’lumotlar orqali tavsiflanadi (2-jadval).



Aholi turmush darajasi tushunchasini ularning hayot kechirishi uchun zarur bo’lgan moddiy va ma’naviy ne’matlar bilan ta’minlanishi hamda kishilar ehtiyojining bu ne’matlar bilan qondirilishi darajasi sifatida aniqlash mumkin.

Aholi turmush darajasining BMT tomonidan tavsiya etilgan ko’rsatkichlari tizimi o’z ichiga quyidagi guruhlarni oladi:



  1. Tug’ilish va o’lish darajasi hamda boshqa demografik ko’rsatkichlar.

  2. Hayot kechirishning sanitar-gigiena jihatidan sharoitlari.

  3. Oziq-ovqat tovarlarini iste’mol qilish.

  4. Turar joy sharoitlari.

  5. Ma’lumot va madaniyat.

  6. Mehnat qilish va bandlik sharoitlari.

  7. Aholining daromadlari va xarajatlari.

  8. Hayot kechirish qiymati va iste’mol narxlari.

  9. Trans’ort vositalari.

  10. Dam olishni tashkil etish.

  11. Ijtimoiy ta’minot.

  12. Inson erkinligi.

Bu asosiy ko’rsatkichlardan tashqari yana ba’zi bir axborotga oid ko’rsatkichlar ham ajratib ko’rsatiladi: aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi YaIM, aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi milliy daromad, aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi iste’mol hajmi va boshqalar.

Kishilar hayot faoliyati uchun zarur ne’matlar to’’lami mehnat sharoiti, ta’lim, sog’liqni saqlash, oziq-ovqat va uy-joy sifati kabi xilma-xil ehtiyojlarni o’z ichiga oladi. Kishilar ehtiyojlarini qondirish darajasi jamiyat a’zolarining alohida olgan va oilaviy daromadlari darajasiga bog’liq. Turmush darajasini mamlakat darajasida (butun aholi uchun) va tabaqalashgan mikrodarajada (aholining alohida guruhi uchun) qarab chiqish mumkin. Birinchi yondoshuv turli mamlakatlarda aholining turmush darajasini aholi jon boshiga to’g’ri keladigan yal’i ichki mahsulot ko’rsatkichi bo’yicha aniqlab, qiyosiy tahlil qilish imkonini beradi.





Aholi guruhlari bo’yicha daromadlar taqsimlanishi dinamikasini taqqoslash iste’molchi byudjeti asosida amalga oshiriladi. Iste’molchi byudjetlarining bir qator turlari mavjud bo’ladi: o’rtacha oila byudjeti, yuqori darajada ta’minlangan byudjet, minimal darajada moddiy ta’minlanganlar byudjeti, nafaqaxo’rlar va aholi boshqa ijtimoiy guruhlari byudjeti shular jumlasidandir.

Farovonlikning eng quyi chegarasini oila daromadining shunday chegarasi bilan belgilash mumkinki, daromadning bundan ‘ast darajasida ishchi kuchini takror hosil qilishni ta’minlab bo’lmaydi. Bu daraja moddiy ta’minlanganlik minimumi yoki kun kechirish darajasi (qashshoqlikning boshlanishi) sifatida chiqadi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida o’rtacha daromad «o’rtacha sinf» deb ataladigan tabaqalar daromadlari bo’yicha aniqlanadi. Bunday guruh iste’mol savati to’’lamiga uy, avtomashina, dala hovli, zamonaviy uy jihozlari, sayr qilish va bolalarini o’qitish imkoniyati, qimmatli qog’ozlar va zebu ziynat buyumlari kiradi. Masalan, O’zbekistonda aholining uzoq muddatli foydalanish vositalari bilan ta’minlanganligini 4-jadval orqali tasavvur etish mumkin.

Bozor iqtisodiyoti aholining yuqori ta’minlangan yoki “boy” qatlamining mavjud bo’lishini taqozo qilib, ularga aholining yuqori sifatli tovar va xizmatlar xarid qilishga layoqatli bo’lgan juda oz miqdori kiradi. AQShda aholi bu qismining shaxsiy imkoniyati 8-10 mln. dollar baholanadi.

Turmush darajasi kishilarning turmush tarzi bilan uzviy bog’liq. Turmush tarzi – bu kishilar (jamiyat, ijtimoiy qatlam, shaxs)ning milliy va jahon hamjamiyatidagi hayot faoliyati turi hamda usullarini aks ettiruvchi ijtimoiy-iqtisodiy kategoriya. Turmush tarzi inson hayot faoliyatining turli jihatlarini qamrab oladi, ya’ni:

- mehnat, uni tashkil etishning ijtimoiy shakllari;

- turmush va bo’sh vaqtdan foydalanish shakllari;

- siyosiy va ijtimoiy hayotda ishtirok etish;

- moddiy va ma’naviy ehtiyojlarni qondirish shakllari;

- kishilarning kundalik hayotdagi xulq-atvori me’yorlari va qoidalari.



Download 62,87 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish