Referati. O’qituvchi: FarhodbekIbrohimov Talaba: AliqulovIslomjon

400

Odilqoriyev X.T. Davlat va huquq nazariyasi

huquqiy oilaning, ya’ni musulmon, roman-german va anglo-sakson huquq oilalarining ta’sirida shakllangan1. Tahlil jarayonida ta’kidlangan mezonlar va omillarga tayanib huquqiy tizimlar tasniflanadigan bo‘lsa, ularni ikki asosiy yo‘nalishga ajratish mumkin. Tabiiyki, mazkur yo‘nalishlardan har biri muayyan o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan bir qancha turlarga bo‘linadi. Birinchi yo‘nalish fransuz olimi R. Davidning asarlarida o‘z aksini topgan. Uning uch tomlik asarida uchta (roman-german, anglo-sakson, sotsialistik) «huquq oilalari» ajratib ko‘rsatiladi va ularga dunyo xaritasining beshdan to‘rt qismini o‘z ichiga oladigan hamda «diniy va an’anaviy tizimlar» deb nomlangan butun yuridik dunyo tutashadi2. R. Davidning tasnifi mashhur bo‘lib, Fransiya universitetlarida «Hozirgi zamon asosiy huquqiy tizimlari» fanining o‘qitilishi xuddi shu tasniflash asosida amalga oshiriladi. Ikkinchi yo‘nalishning ko‘zga ko‘ringan vakili buyuk nemis yuristi K. Svaygert hisoblanadi. U tasniflashga besh omilni, ya’ni: 1) huquqiy tizimning paydo bo‘lishi va taraqqiyoti; 2) yuridik fikrlashning o‘ziga xosligi; 3) o‘ziga xos huquqiy institutlar; 4) huquq manbalari va ularni sharhlash usullari; 5) mafkuraviy omillarni nazarda tutuvchi «huquqiy uslub» («huquq uslubi»)ni mezon qilib oladi. Shu asosda K. Svaygert sakkizta «huquqiy doira»ni, huquq oilasini, ya’ni roman-german, anglo-sakson, skandinaviya, sotsialistik, musulmon huquqi, odat huquqi, hind huquqi, Uzoq Sharq mamlakatlari huquqi, Afrika va Lotin Amerikasi huquqiy oilalarini ajratadi.

Roman-german huquq oilasi. Roman-german huquq oilasiga Yevropa qit’asida rim huquqi va mahalliy an’analar asosida yuzaga kelgan huquq tizimlari kiritiladi. U rim huquqini italyan, fransuz va nemis universitetlarida o‘qitish yo‘li bilan XII–XVI asrlarda Yustinian qonunlari to‘plami asosida shakllangan, ko‘pgina Yevropa davlatlari uchun umumiy bo‘lgan yuridik fan sifatida yuzaga kelgan3. Roman-german huquq oilasi uchun yozma huquqning mavjudligi, huquq asoslarining yagona iyerarxik tizimi, uning ommaviy va xususiy huquq sohalariga bo‘linishi, shuningdek, huquq tizimining sohalarga bo‘linishiga xosdir. Roman-german huquq oilasidagi barcha mamlakatlar huquqi uchun kodekslashtirilgan qonunchilik xosdir. Bu mamlakatlarning barchasida yozma konsti