Referati. O’qituvchi: FarhodbekIbrohimov Talaba: AliqulovIslomjon

409

XIX bob. Hozirgi dunyo huquqiy tizimlari

maganlar va vasiylik to‘g‘risida»gi, «Meros haqida»gi va «Farzandlikka olish va oila a’zolarini boqqanlik uchun to‘lov to‘g‘risida» gi qonunlar kuchga kirdi. «Hind huquqi» bo‘yicha yuridik ma’lumotnomalarda, qoida tariqasida, «shaxsiy huquqqa» taalluqli bo‘lmaganligi uchun tabaqalanish masalasi yoritilmaydi. Mamlakatda «tabaqa institutlari» va «tabaqa avtonomiyasi» haqida gapirish qabul qilingan. Bular Hindiston Konstitutsiyasining 26-moddasida mustahkamlangan bo‘lib, unga ko‘ra: «har qanday diniy oqim, mazhab, agar u jamoat tartibiga, axloqqa, sog‘liqni saqlashga xilof bo‘lmasa: a) diniy yoki xayr-ehson maqsadida muassasalar tuzish va saqlash; b) diniy masalalarda boshqaruvni amalga oshirish huquqiga ega». Bunda shunday ma’no borki, kasta diniy aqidalarni buzgan a’zolariga jazo belgilashi mumkin. Agar kelishmovchilik diniy xususiyatga ega bo‘lsa, unda tartibbuzar bo‘ysunishdan voz kechganligi uchun jamoadan haydalishi mumkin. Binobarin, kasta ibodat qilish, ovqatlanish, nikoh va sig‘inishning boshqa masalalariga taalluqli ichki tartibni saqlashi mumkin. Sud kasta qoidalarini qayta ko‘rishi mumkin emas, u ushbu qoidalarga rioya qilinishi va to‘g‘ri qo‘llanilishini kuzatish huquqigagina ega. Agar kastalar qarori mazmunan milliy sudlov tartibiga qarshi chiqsa, sud uni belgilasa, bekor qilishi mumkin. Shunday qilib, «hind huquqi» deganda, hindlarning qonunlarida va (masalan, Birma, Malayziya, Singapurda hali amalda bo‘lgan) odatlarida shaklan, o‘zgargan shaxsiy huquqlari tushuniladi. Hind huquqi huquq tarmog‘i sifatida Hindistonda, shuningdek, yuqorida eslatib o‘tilgan mamlakatlarda, bundan tashqari, qonunlarda o‘zgargan shaklda Sharqiy Afrika mamlakatlari (Keniya, Uganda)da ham bevosita yoki bilvosita qo‘llanilmoqda1. Afrika mamlakatlarining huquqiy tizimi. Afrika xalqlari orasidagi katta farqlarga, ularning odatlari va odat huquqining turli-tumanligiga qaramay, Afrika huquqiga yagona bir huquq sifatida qarashga yetarli asoslar bor. Afrika odat huquqi individlar – (yakka shaxs) emas, balki guruh yoki uyushmalarning huquqi hisoblanadi. Masalan, odat huquqida nikoh shartnomasi o‘zida ikki shaxsning emas, balki ikki oila, ikki qabilaning roziligi olinib amalga oshiriladi. Ularda arbitraj va sud tuzilishidagi ishlar ko‘rilgan. Sud tartibida bu holatni aniqlash uchun u «qasam ichishga» majbur qilish va «xudo sudi» tomonidan sinov o‘tkazishda namoyon bo‘ladi. Odat huquqida ikkita holat mavjud va u ikki yoqlama namoyon bo‘ladi: 1) urug‘dagi bir shaxs uchun butun urug‘ javobgardir (o‘zganing aybini yuvishi);