Referati. O’qituvchi: FarhodbekIbrohimov Talaba: AliqulovIslomjon

1 Qаrаng: Tаdjiхаnоv U., Sаidоv А. Huquqiy mаdаniyat nаzаriyasi. Dаrslik. / Mаs’ul muhаrrir аkаdеmik Sh.Z. O‘rаzayev. 1-tоm. – T., 1998. – 98–99-betlar.

407

XIX bob. Hozirgi dunyo huquqiy tizimlari

va sunnaning mohiyatini o‘zgartirmagan holda, Qur’onning talqini (tavsir)ni berib, huquq sohasida paydo bo‘ladigan bahslar natijasida kelishilgan fikrlar (ijmo)ni bera boshladilar. Tavsir va ijmo ham musulmon huquqi manbalariga taalluqlidir. Musulmon huquqshunoslarining fikricha, ijmo musulmon huquqiga moslashtiriladigan mavzulardan bahs etadi, u yangidan paydo bo‘ladigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish imkonini beradi. Musulmon huquqining to‘rtinchi manbayi bo‘lgan qiyosga yoki taqqoslash bo‘yicha xulosa chiqarishga yanada katta ahamiyat beriladi. Bu usul ma’lum me’yorni, agar taqqoslashning maqsadi va asosi mazkur me’yor maqsadi va asosiga mos bo‘lib tushsa, o‘zi bevosita nazarda tutgan hodisaga nisbatan qo‘llash imkonini beradi. IX-X asrlarda mazhablar musulmon huquqi nazariy yo‘nalishlari asosini tuzgan eng nufuzli huquqshunos olimlarning asarlari musulmon huquqining asosiy manbayi bo‘lib qoldi. Qur’on bugungi kunda musulmon huquqining g‘oyaviy, diniy asosi, uning mafkuraviy manbayi sifatida e’tirof etiladi. R. Sharllning ta’kidlashicha, musulmon huquqi tarixan bevosita Qur’ondan boshlanmaydi. U ko‘pincha muqaddas kitobdan alohida shakllangan amaliyot asosida rivojlangan. I. Shaxdning fikricha esa, «musulmon huquqi» fiqh huquqining ajoyib namunasidir. Bu huquq xususiy mutaxassislar tomonidan yaratilgan va rivojlantirilgan edi. Musulmon huquqi me’yorlarining kattagina qismi – uning nazariy ishlanishi yakunidir. Buning ustiga, agar ta’limot avval boshida muayyan hodisalar bo‘yicha yechimlar bergan bo‘lsa, keyinchalik u har qanday muayyan huquqiy normani qo‘llashda boshlang‘ich nuqta sifatida tan olinadigan umumiy, mavhum qoidalarni shakllantira boshladi. Qur’on, musulmon huquqshunos ilohiyotchilar ijodi bo‘lgan sunna, ijmo, qiyos – musulmon huquqining shubhasiz, asosiy manbalaridir. Ayrim tadqiqotchilar bu huquq manbalariga musulmon huquqshunoslari ishlab chiqqan shariat (hidoya), urf-odat, yurisprudensiya (amal), qonun normalarini qo‘llash bo‘yicha qo‘llanmani ham kiritadilar. Lotin Amerikasi davlatlari huquqiy tizimi. Bu davlatlarning huquqi o‘z asosiga ko‘ra kodekslashtirilgan. Hozirda Yevropanikiga o‘xshash kodekslar mavjudligi uchun Lotin Amerikasi davlatlari huquqiy tizimlarini romangerman huquqiy tizimiga yaqin, deb hisoblanadi. Boshqa o‘xshash tomonlari yo‘q. Masalan, ularda huquq normalari yo‘q. Odat huquqining Lotin Amerikasi huquqining manbayi sifatidagi roli davlatdan-davlatga o‘tgan sayin o‘zgarib borgan. Argentinada u ancha ko‘p, Urugvayda, aksincha, oz. Lekin umuman bu yordamchi huquq manbayidir. Yevropa qit’asida u qonunda ko‘rsatilgan hollarda ishlatiladi. Lotin Amerikasining to‘rtta davlati: Argentina, Braziliya, Venesuela va Meksika federativ davlatlar hisoblanadi. Ularning huquq tizimida federativ qonunchilikning tarkibi amal qiladi. Lotin Amerikasi davlatlarining konstitutsi