Referati. O’qituvchi: FarhodbekIbrohimov Talaba: AliqulovIslomjon

• 
  Chirchiq Davlat pedagogika instituti Milliy g’oya va ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi fakultetining 202 guruhtalabasi Aliqulov Islomjoning Davlat huquqi tarixi va nazariyasi fanidan yozgan
  

REFERATI.

O’QITUVCHI: FarhodbekIbrohimov

Talaba: AliqulovIslomjon

Mavzu:Dunyo yuridik xaritasi hozirgi zamonning asosiy huquqoilalari .

REJA:

1. HOZIRGI DUNYO HUQUQIY TIZIMLARI

2. Davlat va huquq nazariyasi

oila – umumiylik, huquqiy guruh – alohidalik va milliy huquqiy tizim – xususiylik hodisasini aks ettiradi.

3. Hozirgi zamon huquq oilalarining umumiy tavsifi.

Dunyoviy huquqiy tizimlarni ilmiy mushohada qilish va talqin etish masalasi bugungi kunda olimlar e’tiborini o‘ziga jalb qilayotgan dolzarb mavzu hisoblanadi. Hozirgi dunyo huquqiy xaritasi jamiyat taraqqiyotining mazkur bosqichida mavjud va faoliyat ko‘rsatayotgan ko‘plab milliy huquqiy tizimlarning yig‘indisidan iborat. Uning muhim jihati shundaki, ushbu huquqiy tuzilmalar turlicha rivojlanish darajasida bo‘lsa-da, ular o‘rtasida o‘zaro aloqadorlik, o‘zaro ta’sir munosabatlari mavjuddir. Ushbu o‘zaro aloqadorlik va ta’sir etish darajasi turlicha bo‘lishiga asosiy sabab eng kamida ikkita: birinchisi – Alohida milliy huquqiy tizimlar bir qator o‘zaro umumiy xususiyat, belgi va o‘xshashliklarga ega; ikkinchisi – har biri aniq milliy huquqiy tizim bo‘lib, aksincha, qolgan boshqa huquqiy tizimlarga nisbatan ustuvorlik qiluvchi xususiyatlarga, o‘ziga xos belgilarga ega holatda namoyon bo‘ladi. Qiyosiy huquqshunoslik bo‘yicha mutaxassis M. Bogdan shunday deydi: «hozirgi dunyoda mavjud yuzlab huquqiy tizimlar ustuvor o‘xshash belgilarga ega. Bu o‘xshashliklar, odatda, aynan bir yoki «o‘zaro juda yaqin jamiyat tiplari bilan», umumiy yoxud «jamiyat taraqqiyotining juda yaqin (o‘xshash) tarixiy shart-sharoitlari bilan», umumiy yo «juda o‘xshash dinlar bilan», shuningdek boshqa shunga o‘xshash holatlar bilan belgilanadi»1. O‘xshash belgilar milliy huquqiy tizimlarni integratsiyalashga asos bo‘ladi. Farqli xususiyatlar esa ularni alohida, mustaqil tizim sifatida talqin etish imkonini beradi. Jahon huquqiy tizimlarini tavsiflashda «tizim» tushunchasi markaziy kategoriya hisoblanadi. «Tizim», («sistema») tushunchasi avval ta’kidlanganidek, «qismlardan tashkil topgan majmua» degan ma’noni anglatadi2. Falsafiy qomusiy lug‘atda: «tizim, sistema (qismlardan iborat butun) – o‘zaro munosabat va aloqada bo‘lgan, muayyan yaxlitlikni hosil qiluvchi ko‘p qismlar (elementlar) majmui», – deb ta’rif berilgan3. Yana shu manba

yidagi izohlarni uchratish mumkin. «Sistema» – yaxlit bir butunlik sifatida tashkil topgan obyektni ifodalovchi ijtimoiy-falsafiy kategoriya. Odatda, sistemani eng umumiy tarzda elementlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar birligi sifatida ta’riflaydilar. «Sistema» tushunchasi o‘z ma’nosiga ko‘ra «aloqa», «element», «butun», «birlik», «struktura», (elementlar o‘rtasidagi aloqalar sxemasi) tushunchalari bilan bog‘liq. Ushbu o‘rinda sistemali tadqiq etishning asosiy vazifalari: sistema elementlari, aloqalari va strukturasini, elementlar o‘rtasidagi bog‘liqlikni ajratishdir. Sistemaning mohiyatini metodologik tushunishga ko‘ra sistemalilik obyekt va hodisalarning o‘z xossasi deb emas, balki faoliyatning aniq bir maqsadga yo‘naltirilishi, tafakkurni tashkil etish sifatida ta’riflanadi1. Shunday qilib, sistema atrof-muhitdan, ijtimoiy hayotdan ajratib olingan o‘zaro ichki munosabat va aloqalar asosida birlashgan bir qancha elementlar va ular tarkibiy tuzilmalarining yaxlit bir butunligidir2. Yuridik adabiyotda yer yuzasida mavjud milliy huquqiy tizimlarni umumiy tarzda ifodalash uchun «dunyoning huquqiy xaritasi», «dunyoning yuridik geografiyasi», «huquqiy tizimlarning hamjamiyati» (uyushmasi) degan iboralar qo‘llaniladi. Mazkur kategoriyalar turli-tuman yo‘nalishdagi milliy huquqiy tizimlarning miqdor jihatdan katta qismini o‘z qamroviga olishi – masalaning bir tomoni. Ularning bundan-da muhim ikkinchi tomoni shundaki, bu terminlar ijtimoiy va tarixiy notekis shakllangan hamda turlicha rivojlanish bosqichida bo‘lgan huquqiy tizimlarni bir sinxron turkumga birlashtirib o‘rganish imkonini beradi. Shu narsaga e’tibor qaratish joizki, turli mamlakatlarning huquqiy tizimi, ayniqsa, qonunchiligi turfa tillarda, turli yuridik texnika qoidalari asosida va ma’naviyati, e’tiqodi, tarkibiy tuzilishi har xil bo‘lgan jamiyatlar uchun yaratiladi3. Bular ularni differensiyalashga, farqlashga asos bo‘luvchi jihatlardir. Afsuski, «huquqiy tizim» kategoriyasini tahlil etganda ba’zan olimlar «huquq tizimi» ning tor doirasida fikr yuritadilar. Ammo, huquq tizimi o‘z tarkibiga huquq sohalari, huquq institutlari, huquq normalarini qamrab olgani holda huquqiy tizimning birgina elementini tashkil etadi. Ma’lumki, faqat huquqiy normalarning yig‘indisi huquqiy tizimni to‘la aks ettira olmaydi. Huquqiy tizim «huquq tizimi»ga nisbatan ancha keng, serqirra, murakkab ijtimoiy hodisadir. Chexiyalik olim, akademik Imre Saboning talqiniga ko‘ra, «huquqiy tizim tushunchasi muayyan huquq tiliga tegishli bo‘lgan alohida tizimlarni ifodalashga xizmat qiladi», bunda gap «huquq normalarining oddiy yig‘indisi emas,

1 Fаlsаfа: qоmusiy lug‘аt // Tuzuvchi vа mаs’ul muhаrrir Q. Nаzаrоv. – T., 2004. – 370-bet. 2 Qаrаng: Оdilqоriyev Х.Х. O‘zbеkistоn Rеspublikаsining qоnunchilik tizimi. – T., 2008. – 16–17-betlar. 3 Qаrаng: Давид Р., Жоффре – Спинози К. Основные правовые системы современности. – М., 1996. – 18-bet.