Referati hamroyeva S. Qurbonov M. Bajardi: Qabul qildi: Qarshi-2016

N
H

N
1
H

2-xlorpirrol

^SO3 piridinsulfotrioksid (yumshoq sulfolovchi agent)

CH₃COOH

у CH3
H 2-atsetilpirrol

^ (CH₃CO)₂O // У
Pirrolvafurannisulfolashvanitrolashreaksiyalaripiridineritmasidapiridinsulfotri oksid C5H₅N-SO₃yokiatsetilnitratta’sirida olibboriladi:
Pirrolfenolkabiazobirikishreaksiyalarigahamkirishadi:
► / \—N=N—^\

© ©
N = N Cl +

N'
I
H
^HCl W/ N^
2-fenilazopirrol H
Pirrolgaishqoriymuhitda
xloroformta’sirqilinsaformillanishbilanbirqatordahalqaningkattalashishivaP-

















О

©
CHCl₃ / OH

о

C

N
H

N
H

H

N
P-xlorpiridin

+

Cl

a-pirrolkarbaldegid
Pirrolniqaytarishnatij asidapirrolinvapirrol idinlarolinadi:
\\ H₂ / —\ H₂

N
i
H

pirrol

-0^-0

N
I
H
pirrolin

N H
pirrolidin
xlorpiridinhosilbo’lishikuzatiladi:
Bumahsulotlardaaromatiklikyo’qolib, asosli xossalaryorqinnamoyonbo’ladi, ular oddiyaminlarkabikislotalarbilanammoniytuzlarinihosilqiladi.
PirrolidinhalqasitutgannisbatansoddatuzilishdagigigrinalkaloidiJanubiyAmeri kaningkokao ’ simligidanaj ratilgan,
uningkammiqdorlariumumiydoiradagistimulyatorta’sirigaega:





N I
CH3

CH₂-C ² \

CH₃

gigrin
о
Porfirinlar - tabiiyvasintetiktetrapirrol (porfin) birikmalaribo’lib,
azotlibo’yoqlarhisoblanadi. Ulargemoglobin, xlorofill,
ba’zifermentlarmolekulasining oqsilbo ’ lmaganqismitarkibigakiradi. T irikhuj ayrada xlorofillvagemporfobilinogendansintezqilinadi. Gemlardan birining tuzilishi quyidagicha:

ей,

2

B gem

Porfirinlarasosidakatalizatorlar, sensorlar, dorivositalari,
organikyarimo’tkazgichlar, suyuqkristallarva optikamateriallari olingan. Porfirmlarvakilibo’lgangemgemoglobin, mioglobin, tsitoxromlartarkibigakiradi. Porfirinskeletio’simlikpigmentlari (xlorofill, feofitin, feoborbid)
asosinitashkiletadi,
ulamifotosintezningba’zibosqichlarinimodellashtirishdaishlatishmumkin. Ba’ziporfirinhosilalari onkologikkasalliklarnidavolashdakattaqiziqishuyg’otadi.
Masalan, dzmegTnrakhujayralarinitanlabfotosensibilizatsiyaqiladi.
Bundanfoydalanibo ’ smalito ’ qimagalazernurita’ sirettiribuniyo ’ qotiladi:
Pirrolhalqasitutgano ’ simliklarningyashilpigmentix/oro/i// 3
xilmodifikatsiyadabo’ladi (Bertselius, 1837y), ukoordinatsion (kompleks) birikma (Shank, 1889y); 1906y Tsvet xlorofillni 2tafraktsiyaga: a-vaP-
xlorofillargaaj ratgan.
Х/orofi// (chlorophyll) ishtirokidafotosintezjarayonisodirbo’ladi.
Barchafotosintezlovchi organizmlarda (o’simliklar, suvo’tlari, tsianobakteriyalar), fotoavtotrofbakteriyalartarkibida xlorofillbo’ladi.
Kimyoviytabiatigako’rauikkiasosli xlorofillinkislotasiva 2taspirtning (metilvafitol) murakkabefiridir. Xlorofillarporfirintuzilishigaegavatuzilishijihatidangemgayaqin. Masalan, x/oro/i//aC₁₀atomidakarboksimetilguruhi,
C₇dapropionkislotasiningfitolefmgaega.
Yumshoqsharoitdamagnivnichiqaribvuborishnatiiasidaxlorofilldan/eo/iYinhosilbo’l
15

adi. Fitolefirbog ’ igidrolizqilinganidaxlorofil1id (metallatomibo’lmaganxlorofillid- feoforbidadeyiladi) olinadi.
Barcha xlorofillaryorqinranglibo’lib, kuchlifluorestsentsiyaberadi. Ularga xosyutilishchiziqlariningmavjudligidanpigmentlamisifatvamiqdoriytahlilqilishdafo ydalaniladi. YuQX yordamidaekstraktnamunalaridagi
xlorofillnitezaniqlashmumkin. Xlorofillaryorug’likkachidamsiz,
ularmetanolyokietanoleritmalaridahavo ta’ siridaallomer xlorofillargacha oksidlanadi.
Xlorofillar oqsillarbilanin vivokomplekslarinihosilqiladi, ularnishuholdaajratib
Л I
olishmumkin. Xlorofillarni organikerituvchigasuvyokiCa qo’shibkristallanadi.

Xlorofill	a	b	cl	c2	d	f