Referati hamroyeva S. Qurbonov M. Bajardi: Qabul qildi: Qarshi-2016

N
I
pirrol H

3-0 0

'0 • •
furan

S'
• •
tiofen

Se • •
selenofen

organizmidapirrolbirikmalarikattaahamiyatgaega. (gem) vao’simlikbarglarinmgyashilpigmenti - xlorofill, shuningdek, turlialkaloidlartarkibigakiradi.
Pirrol (pyrrole)xloroformgao’xshashhidli, rangsizsuyuqlik. Suvda oz,
spirtvaefirdayaxshieriydi, qayn.T. 130^oC, havoda oksidlanishtufaylitezdaqorayadi.
Pirrolsanoatdafurangaammiakta’ sirida, shuningdek,
toshko ’mirsmolasinifraktsiyalargabo ’libhaydashnatij asida olinadi.
Slizkislotasiningammoniylituziniqizdirishva Zn
kukuniishtirokidasuktsinimidnihaydashnatijasidasintetikusuldahampirrol olishmumkin:
ho OH
coonh₄

O’simlikvahayvon
Pirrolyadrosiqongemoglobini

t<sup>o

H</sup>4^NOOo oh Oh
sliz kislotaning diammoniyli tuzi

-2CO₂ / 4H2O / NH₃

О

2 Zn

N
1
H

O

2 ZnO

1
H
suktsinimid

Pirrol, furanvatiofenlar Al₂O₃katalizatorligida (400-500^oC) bir-birigao’tadi (Yuryev).
H2S

w

H20

N
H

NH


O

H2S

H20

\

NH

J

2,5-Holatlardaalmashganpirrollar 1,4-

dikarbomlbirikmalarnmgammiakvaammlarbilano’zaro ta’siridan olinadi (Paal- Knorsintezi):
R²NH₂ / t° R ^ ^—R'
- H₂O N
^{2 1} ₂ R²
Reaksiyamexanizmiquyidagibosqichlarnio’zichiga oladi:
aminoguruhningkarbonilmarkazganukleofilhujumidanyarimamina/, undansuvajralishinatijasidaimin, iminningizomerlanishidanenamin,
enaminningaminoguruhi 2-
karbonilmarkazganukleofilhujumqilishivahalqalanishnatijasidadigidropirro/, undansuvchiqibketib, pirrolhalqasihosilqilinadi. Oxirgibosqichdasuv























O

O

R'

R²NH

O

NHR²
R' ►
OH ^{_ H2}° ^R

O.

NR²

2

O

R ':NHR²

R'

R'

R'

R ':NHR²

HO
R

R'

R

R'

N
I _{2 R}2

- H₂O

N
I _{2 R}2
osonlikbilanajraladi, chunkienergetikjihatdanqulayaromatiksistemahosilbo’ladi.
1,4-
Dikarbonilbirikmalarningkislotalimuhitdafuranlargaaylanishihamshungao’xshashh oldasodirbo’ladi. a-Amino-P-ketoefirningP-













H3C O

+

H₅C₂mC^ NH

2

XmC₂H₅
O' CH3

CH₃COOH
- H2O

H3C.

C°°C₂H5

a-aminoatsetosirka efiri

H5C₂°°C—A >^ch₃
'N-
H

atsetosirka efiri

2,4-dikarboksietil-3,5-dimetilpirrol
(2,4-dietoksikarbonil-3,5-dimetilpirrol)
ketoefirbilankondensatsiyasidanalmashganpirrollar olinadi (Knor). Masalan:
Atsetilenningkuchliasoslarishtirokidaketon oksimlaribilano’zaro
ta’siridanpirrolhalqasihosilqilinadi (Trofimovreaksiyasi).Ushbugeterotsiklizatsiya jarayoni70-120°CdaDMSOeritmasida olibboriladi.

^R O nh₂oh ² »
H2O
R¹

R
\

^»OH

R

1

c₂h₂ / KOH -h₂o

R

I
H

c₂h₂ ►

Geterotsiklikbirikmalardagikislota-asos
xossalargeteroatomlarningelektrontuzilishibilanbog’Hq.
AzotatomLdagibo’HnmaganjuftelektronningtsiklikdelokallanganTC-
elektronlarsistemasidaqatnashishisabablipirroldaasoslik
xossajudasustnamoyonbo’ladi (pK_a=16.5). Aksincha,
azotatomibo’Hnmaganelektronjuftiningaromatiksistemadagiishtirokinatijasida N-H bog’iqutbliHgivavodorodningharakatchanligi ortib, pirroldakuchsiz NH-kislotalik xossapaydo bo’ladi. Shusabablipirrolishqoriymetallarvakuchliasoslarta’ siridatuzlar (Na, K, NaOH va NaNH₂bilanpirrolnatriy, pirrolkaliy) hosilqiladi. Butuzlar osongidrolizgauchraydi:

/o\	^K	\	H2O	(o'
1 H	- ^H2 ^ ©	/ K	-KOH	l H

pirrol
pirrolkaliy













RX

Na / NH

-NaX

О

N
N-alkilpirrol
R

N
I
H

■h₂

N
Na
pirrolnatriy

RCOX >
-NaX

О

N
N-atsilpirrol
C

O R
Ushbutuzlardan N-alkil-va-atsil-pirrollar olishmumkin:
Pirrolvafurangakuchlimineralkislotalar (masalan, HCl, H₂SO₄)
ta’sirqilmganidaH+halqaninga-holatigabirikishinatijasidaaromatiksistemabuzilib, beqarordienhosilbo’ladivautezdaqoratuslipolimergao’tadi. Bu xossa “atsidofoblik" - “kislotadanqo’rqish” debataladi. Aromatikhalqagaelektronaktseptorguruhlar (NO₂, CHO, C(O)OH) kiritilishinatijasidaatsidofoblikkamayadi. Tiofenyadrosi S atominingelektrontuzilishidankelibchiqqanholdakislotalarta’smgachidamlibo’ladiv aatsidofoblik xossalarininamoyonqilmaydi.

Besha’zolibirgeteroatomligeterotsiklikbirikmalamingelektrofilalmashinishrea
ksiyalarigakirishishqobiliyatiyuqonbo’lganligidanularsuperaromatikbmkma/arha
mdeyiladi.







(&> + 4 I2
N
I
H

4 NaOH / KI

I

I

I

+ 4 Nal + 4 H₂O
Kuchsizelektrofilagentbo’lganyodmolekulasiishqoriymuhitdapirrolyadrosiningbarc havodorodatomlarinialmashtiradi:
Tiofen,
furanvapirrollarnibromlashreaksiyalariningtezliklarinibenzolgasolishtirilgandaquyi dagichaqiymatlar olingan:
Birikma: BenzolTiofenFuranPirrol

IIBOB. ASOSIYQISM 5
^HCl W/ N^ 17
«• 23
о о 31
^CeH5 31
он 31
₇оя 31
хооя 31
о^ 31
яоос 31
осн 31
ноос _S соон 31
Xulosa. 39
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati. 39

zaryadningdelokallanishimkoniyatlarikattaligisabablibarqarorbo’ladi:

, l--^E V—-E e⁺ / P-hujum [l У E⁺ / a-hujum ft ®\^H
O-fJ -— v —- Ve
h h

H
X 'E
_v/h
X E


X= O, S, NH
XX