Referati hamroyeva S. Qurbonov M. Bajardi: Qabul qildi: Qarshi-2016

Formula	C55H72O5N4Mg	C55H70O6N4Mg	C35H3oO5N4Mg	C35H28O5N4Mg	C54H7oOgN4Mg
C55H70O6N4Mg
C2guruh	-CH3	-CH3	-CH3	-CH3	-CH3	-CHO
C3guruh	-CH=CH2	-CH=CH2	-CH=CH2	-CH=CH2	-CHO	-CH=CH2
C7guruh	-CH3	-CHO	-CH3	-CH3	-CH3	-CH3
C8guruh	-CH2CH3	-CH2CH3	-CH2CH3	-CH=CH2	-CH2CH3	-CH2CH3
C17guruh	H2CSH2COO- fitil	-H2CSH2COO-fitil	-HS=CHCOOH	-HS=CHCOOH	-H2CSH2COO- fitil	-H2CSH2COO- fitil
C17- C18bog’	Oddiy	Oddiy	Qo’sh	Qo’sh	Oddiy	Oddiy
Tarqalishi	Hamma erda	Ko ’ pchilikyero ’simliklarida	Ayrimsuvo’tlari	Ayrimsuvo’tlari	T sianobakteriyalar	T sianobakteriya­lar

Xlorofill b - sariq rangli bo’lib, asosan spektrning ko’k sohasida yorug’likni yutadi, fotosintezda quyosh energiyasining to’planishiga xizmat qiladi. U xlorofill a ga nisbatan karbonil radikallari mavjudligi sababli qutbli erituvchilarda nisbatan yaxshi eriydi. Xlorofill d shakli 1996y kashf etilgan bo’lib, tsianobakteriyalarning yagona Acaryochloris marinaturida uchraydi. Xlorofill d 710nm sohada qizil yorug’likni yutadi. Tarkibida xlorofill d tutgan organizmlar chuqur suv havzalarida yashashga moslashgan, bunda fotosintez energiyasi qizil nur hisobiga ta’minlanadi.




xiorofill a


xlorofill d
Tirik organizmlarning xlorofill va uning hosilalarini saqlashi va to’plashi bu birikmalarning muhim ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatadi. Keyingi vaqtlarda xlorofill preparatlarini tibbiyotning turli sohalarida qo’llash ortmoqda. Xlorofill preparatlarining hayvon organizmidagi fermentlarga (jumladan, inson qonidagi fibrinolitik fermentlar) boshqaruvchi ta’siri aniqlangan. Xlorofillning metall hosilalari ta’sirida kobra zahri va stafilokokk, benzpiren ta’sirida chaqirilgan mutagenez ingibirlanishi aniqlangan. Uning Cu, Fe va Na tuzlari xolesterin miqdorini kamaytirishi topilgan. Xlorofill hosilalari shamollashga qarshi, jarohatlarni (jumladan o’simlikdagi) tiklashda, qon kasalliklarida, onkologiya va stomatologiyada ham qo’llaniladi.
Natriy xlorofillin- sovunlangan xlorofill va alifatik, smola kislotalarining natriyli tuzi mahsuloti. U xlorofillning suvda eruvchan hosilasidir. Suvli eritmasi stomatologiyada ishlatiladi.
Barglaming yashilligi yo’qolganida xlorofill rangsiz tetrapirrollarga aylanadi. Ularning umumiy formulasi quyidagicha:








1 O

R
Rangsiz tetrapirrollar Xlorofill miqdorini aniqlash uskunalari
Pirrolninggidrogenlanishidanpirrolinlar (digidropirrollar)


olinadi.
besha’zolibittaqo’shbog’ligeterotsiklikbirikmalar Pirrolinhalqasitienamitsinantibiotigitarkibigakiradi.
Tarkibida ltadan N vaqo’shbog’tutgan
a’zoligeterotsiklikbirikmalarqo ’ shbog’ o ’ rnigako ’ raquyidagichanomlanadi:



N’^:x 1-pirrolin V 2-pirrolin

«•
Fura^C^O, furan) o’ziga xos (xloroform) hidlirangsiz, yonuvchansuyuqlik, qayn.T. 32⁰C. Suvdakam, spirtvaefirdayaxshieriydi.








O

COOH

200-250^oC

-CO₂

О

2-furankarbon kislota

O furan
Furanpentozanlaryokiyog’ochniquruqhaydashmahsulotlaridan, jumladan, 2- furankarbon (pirosliz) kislotanidekarboksillab olinadi:
Furankarbonvapirrolkarbonkislotalari osondekarboksillanadi.
Furannigazfazadafurfurolningdekarbonillanishidanham olinadi.
Almashganfuranlarasosan 2 usulda olinadi. Paal-Knorsintezi - 1,4-
dikarbonilbirikmalarningkislotatabiatlikatalizatorlar (P₂O₅, ZnCl₂,



P₂O₅/100^oC - H₂O *

R
kislotatabiatliion-almashinishsmolalari) ishtirokidahalqalanishi:


1,3-
Feyst-Benari sintezi - a-galogenketonlarning























R O
_;O

H I Cl O^ _HO

+

CH

3 .

HO R

H

O

CH

3

R

O

Cl H o ^H

HO
H
H

O

R

O

CH₃

CH

3

H₂O

O
dikarbonilbirikmalarbilanreaksiyalariasoslarta’siridaboradi:
3-Atsilfuranlaraldolkondensatsiyasidahosilbo’ladi. Reaksiyadakarbonilkomponentsifatidaa-xlorketon, metilenkomponentsifatidaesa
1,3-dikarbonilbirikmaqatnashadi.
Kondensatsiyadankeyinichkimolekulyarhalqalanish (xlorning enolyat- anionganukleofilalmashinishi) vasuvchiqibketishidanfuranhalqasihosilbo’ladi.
Furankattaamaliyahamiyatgaegabirikmalarsinfiningdastlabkivakili (furfurol, tetragidrofuran, a-metilfuran - silvan) bo’lib, birinchimarta 1870ysintezqilingan, 6 p-elektronliaromatikbirikmadir.
Furantiofenganisbatanbeqaror. Chunkielektromanfiyligikattabo’lgan О
atomm-elektronlammghalqabo’ylabtekistaqsimlanishigato’sqmlikqiladi. Shubilanbirgafurandaelektrofilalmashinishreaksiyalaribenzol, tiofenlarganisbatan osonketadi. Bungafuranhalqasininga-
CatomlaridagielektronzichliknmgkattaHgisababbo’ladi.




O • •
furan

H₃CCOCl -HCl *

OO CH3
2-atsetilfuran
Furanningnisbatanbeqarorligisabablielektrofilalmashinishreaksiyalaripastharoratda olibboriladi. Masalan:
Furannigalogenlash, nitrolash,
sulfolashreaksiyalaripirrolmkigao’xshashtarzdaborib, a-almashganmahsulotlarga








%

'O'
• •
a-nitrofUran

NO2

CH₃COONO₂ - CH₃COOH

2H2

O • •
furan

O • •
tetragidrofuran
olibkeladi. Masalan, uatsetilnitrat (sirkavanitratkislotalarangidridi) ta’sirida osonnitrolanadi:
Furanqo ’ shbog’laribo ’yichabirikishreaksiyalarigahamkirishadi. Uninggidrogenlanishidantetragidrofuranhosilbo’ladi.

















O

O

COOCH₃
C

O